گونه های مگس گندم؛ مشخصات، خسارت و کنترل آنها

گونه‌های مگس گندم

نام علمی : Oscinella pusilla (Mg.)  ، Oscinella  ntidissima (Mg.) ، Oscinella alopecuri (Mesnil.)

خانواده: Chloropidae

شناسایی آفت

سر و تمام ضمائم آن و کل سینه در گونه O.pusilla متمایل به سیاه است. شکم در یک سوم ابتدایی قهوه‌ای مایل به زرد بوده و در دو سوم انتهایی تیره‌ می‌باشد. رانها در همه پاها قهوه‌ای تیره، ساق پاهای جلویی و‌ میان سراسر زرد و ساق پای عقبی در قسمت‌ میان تیره است. سر و قفس سینه در گونه O.nitidissima سیاه و شکم قهوه‌ای با طیف رنگی متغیر‌‌ می‌‌باشد. ران و ساقها تیره، پنجه‌ها زرد روشن و دو بند انتهایی متمایل به قهوه‌ای است رنگ عمومی بدن در گونه O.alopecuri سیاه بوده و پنجه‌ها به رنگ زرد و در انتها قدری تیره هستند. طول بدن در گونه اول 2.4-1.3 ، در گونه دوم 1.5-1.25 و در گونه سوم 2-1.9 میلیمتر است.

شکل ۳۵ – حشره کامل Oscinella pusilla Mg.

مناطق انتشار و شدت خسارت

گونه O.pusilla تاکنون در مناطق گرگان، ساوه، زنجان و مراغه دیده شده است. لارو این مگس داخل جوانه مرکزی و بعداً داخل ساقه‌های گندم آبی و دیم فعالیت تغذیه ای دارد.‌ میزان خسارت آن در سال‌های اخیر رو به افزایش‌ می‌رود. گونه O.nitidissima تا کنون در مناطق زنجان و کردستان مشاهده گردیده و لارو این آفت داخل ساقه‌های جوان گندم و جو فعالیت دارد. دانه‌های گندم و جو بر اثر حمله این حشره چروکیده‌ می‌شوند. این آفت در حال گسترش بوده و از اهمیت اقتصادی قابل توجهی برخوردار‌ می‌باشد. گونه O.alopecurim تاکنون تنها در منطقه کردستان دیده شده است. لارو داخل ساقه گندم فعالیت تغذیه ای دارد و‌ میزان خسارت آن قابل توجه‌ می‌باشد. این مگسها حداقل دارای دو نسل در سال هستند. در سال‌های اخیر بر دامنه فعالیت و گسترش این مگسها افزوده شده است. در حال حاضر هیچگونه توصیه ای برای مبارزه با این مگسها وجود ندارد. برای دستیابی به شیوه‌های مؤثر مبارزه لازم است که جزئیات زندگی آنها روشن شود.

مگس گندم

نام علمی: .Lasiosina cinctipes Mg

خانواده: Chloropidae

مشخصات زیست شناسی خسارت و کنترل

طول بدن این آفت ۳-۲٫۵میلیمتر و رنگ عمومی بدن آن زرد با طیف متغیر است. شاخکها در حشرات نر زرد رنگ و در ماده سومین بند شاخک سیاه‌ می‌باشد.‌ میان گرده دارای سه نوار طولی تیره مشخص و جدا از یکدیگر بوده و در قسمت زیرین قفسه سینه جمعاً شش لكه مشخص سیاه دیده‌ می‌شود. لارو به طول ٦-٥‌ میلیمتر، به رنگ سفید و شفیره به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز‌ می‌باشد. این آفت تاکنون در مشهد و مناطق ساری دیده شده است. لاروهای این مگس ساقه گندم را آلوده‌‌ می‌‌سازند. حشرات کامل آفت از خرداد تا تیر ماه ظاهر‌ می‌شوند و پس از جفتگیری تخمریزی‌ می‌کنند. این حشره جهت تخمریزی بوته‌هایی از گندم یا جو را انتخاب‌‌ می‌‌کند کـه دیگر مگس گندم به نام Chlorops pumilionis که در ایران اهمیت اقتصادی چندانی ندارد آنها را مورد حمله قرار داده باشد. این حشره ظاهرا دو نسل در سال دارد و زمستان را به صورت لارو‌ می‌گذراند کنترل اختصاصی علیه این آفت توصیه نمی شود.

شکل ۳۶ – حشره کامل Lasiosina cinctipes Mg.

مگس گندم

نام علمی: (.Opomyza florum (L

خانواده: Opomyzidae

مشخصات زیست شناسی خسارت و کنترل

طول بدن ٤-٣.٨‌ میلیمتر و رنگ عمومی آن زرد روشن است. چشمهای مرکب تیره و بندهای شاخک به رنگ زرد بسیار روشن‌ می‌باشد. روی بالها در نیمه انتهایی لکه‌های دودی رنگ دیده‌ می‌شود. این آفت در منطقه خراسان فعال است ولی تردیدی نیست که در سایر نقاط ایران نیز پراکنده است. لارو این مگس داخل ساقه فعالیت دارد و خسارت آن متوجه قسمتهای مرکزی بوته‌های گندم‌ می‌شود. حشرات کامل آن را نیز‌ می‌توان در حال تغذیه از گلهای گیاهان خانواده چتریان و بقولات دید. طول دوره زندگی حشرات كامل نسبتاً طولانی است. این حشره ظاهراً یک نسل در سال دارد و خسارت آن بیشتر متوجه گندم آبی‌ می‌باشد. جزئیات زندگی این آفت مشخص نیست لذا توصیه برای مدیریت تلفیقی از کارآیی کافی برخوردار نخواهد بود.

شکل ۳۷ – حشره کامل .Opomyza florum L

مگس‌ مینوز برگ گندم

نام علمی: (Cerodontha denticornis(Panzer

خانواده: Agromyzidae

مشخصات زیست شناسی خسارت و کنترل

طول بدن ۲.۵-۲‌ میلیمتر و و رنگ عمومی آن زرد است،‌ میان گرده دارای سه نوار طولی‌ می‌باشد. بند سوم شاخک تیره رنگ بوده و در قسمت جلو یک برجستگی خار مانند دارد. ران پاها همواره زردرنگ‌ می‌باشد.

این مگس تاکنون در ارتفاعات ۱۸۰۰ – ١٦٠٠ متری زنجان و در ساری در جلگه مازندران تا ارتفاع ۱۰۰ متری دیده شده است و این بدان معناست که مناطق انتشار این گونه وسیع بوده و مناطق مختلف را پوشش‌ می‌دهد از گیاهان‌ ‌ میزبان آن تاکنون گندم شناسایی شده ولی هیچگونه تردیدی نیست که به سایر غلات و حتی گیاهان وحشی خانواده گندمیان نیز حمله‌ می‌کند. لارو این مگس‌ مینوز است و‌ میزان خسارت آن در بعضی شرایط مکانی و زمانی قابل توجه‌ می‌باشد. این حشره به احتمال قریب به یقین حداقل دو نسل در سال دارد. باید توجه داشت که تا روشن شدن کامل زندگی آفت نمیتوان هیچگونه اقدام مؤثری علیه آن به عمل آورد.

مگس گندم

نام علمی: (Phorbia penicillifera (Jermy

خانواده: Anthomyiidae

مشخصات زیست شناسی خسارت و کنترل

با توجه به اینکه تفکیک این مگس از سایر مگس‌های نزدیک به آن بر اساس مشخصات حشرات نر صورت‌‌ می‌‌گیرد لذا در اینجا مشخصات حشره نر آورده شده است. طول بدن مگس نر ٥.٣-٤.٥‌ میلیمتر بوده و رنگ عمومی و سراسری بدن آن سیاه است. تمام بدن و پاها پوشیده از موهای بلند‌‌ می‌‌باشد. بند سوم شاخک مستطیلی و بلند بوده و چشمهای مرکب از یکدیگر فاصله دارند.‌ میان گرده دارای نوارهای طولی مشخص‌ می‌باشد.

این مگس تاکنون در دیمزارهای مرتفع مرکز و غرب کشور دیده شده و در حال حاضر در سراسر استان چهار محال وبختیاری و کردستان فعالیت دارد. آفت مذکور یک نسل در سال دارد. لاروها در شرایط استان چهار محال و بختیاری و بسته به شرایط از اول تا نیمه دوم اسفند در پنجه‌ها دیده شده و به مرور ضمن تغذیه به سمت جوانه مرکزی حرکت کرده و با خوردن جوانه مرکزی مراحل رشدی آنها کامل‌‌ می‌‌شود. پنجه‌های آلوده گندم به مرور زرد شده و‌‌ می‌‌خشکد ولی خسارت عمده آنها مربوط به خوردن جوانه مرکزی است. لاروها رشد خود را تا اواخر فروردین کامل کرده و بدون حرکت تا رسیدن گندم به صورت لارو باقی‌‌ می‌‌مانند. هنگام رسیدن گندم بیش از نیمی از لاروها از پنجه‌ها خارج شده و خاک اطراف ریشه و بقیه درون پنجه‌های خسارت دیده در شفیره‌ می‌شوند. این مگس تابستان و پاییز را به صورت شفیره پشت سر گذاشته و پس از سپری شدن سرمای زمستان مگس‌های کامل ظاهر‌ می‌شوند. شخم پس از برداشت گندم در طول تابستان‌‌ می‌‌تواند جمعیت این آفت را به شدت کاهش دهد. اضافه‌‌ می‌‌نماید که اگر جزئیات زندگی این مگس در شرایط مختلف روشن شود در آن صورت‌ می‌توان بهتر و بیشتر در چارچوب مدیریت تلفیقی آن اقدام کرد.

مگس کنتارینیا

نام علمی: (Contarinia tritici (Kirby

خانواده: Cecidomyiidae

مشخصات زیست شناسی خسارت و کنترل

طول حشره ۳-۲‌ میلیمتر و رنگ عمومی بدن زرد لیمویی است. شاخک بسیار بلند و ١٤ بندی داشته و در حاشیه بالها موهای بلندی ردیف شده اند. سینه کوتاه و در لبه زیری هر بند شکم یک ردیف موی بلند دیده‌ می‌شود. پاها بسیار بلندند. حشره ماده در انتهای بدن خود یک تخم‌ریز بسیار ظریف و بلند دارد. لاروها به رنگ زرد لیمویی و از نظر شکل قدری مسطح هستند.

شکل ۳۸ – حشره کامل Contarinia tritici

این حشره تاکنون در مناطق گرگان و گنبد، تهران و استان مرکزی دیده شده است ولی بدون تردید مناطق انتشار آن وسیع تر‌ می‌باشد. از نقطه نظر گیاهان‌ ‌ میزبان تاکنون گندم، جو و چاودار شناسایی شده‌اند. حشرات ماده در لابلای گلوم و داخل گل تخمهای خود را‌ می‌گذارند. تخمها به صورت دسته ای گذاشته شده و در هر دسته تا بیست تخم دیده‌ می‌شود.

لاروهای سن اول در انتهای پرچم‌ها مجتمع شـده و بـه دانه‌ها آسیب‌ می‌رسانند. رشد لاروی تا قبل از درو کامل‌‌ می‌‌شود.‌ میزان خسارت در بعضی سالها قابل توجه است. در راستای کنترل این آفت، هرگونه اقدامی نیازمند روشن شدن جزئيات کامل زندگی آن‌ می‌باشد.

شکل ۳۹ – لاروهای C.tritici در حال تغذیه از دانه گندم

منبع: آفات و بیمار‌‌ی‌های مزارع گندم در ایران – سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی