کنه تارتن دو نقطه ای

کنه تارتن دو نقطه ای (Tetranychus Urticae Koch)

کنه تارتن در اکثر مناطق جهان انتشار و گسترش یافته است و یکی از مخرب ترین آفات شناخته می شود از این جهت که محصولات کشاورزی را تهدید می کند به طوری که بیش از 1000 گونه میزبان در یکصد خانواده گیاهی را مورد هجوم قرار داده است. این آفت علاوه بر زمین های کشاورزی به مناطق جنگلی و مرتع نیز خسارت زیادی وارد می نماید. در بررسی های صورت گرفته روی نمونه های جمع آوری شده از مناطق مختلف پنبه کاری شهرهایی مانند گرگان، گنبد، اشتهارد، ورامین و دشت مغان مشخص شد که هویت علمی کنه تارتن دولکه ای موجود در این مناطق پنبه کاری از گونه T.urticae است.

مناطق انتشار و میزبان

کنه تارتن در ایران برای اولین بار از مناطق گرگان، رامسر، بندر انزلی و اوین از روی ختمی درختی و گیاه زینتی آزاله و همچنین از نواحی دریای خزر، گلستان، تهران، آذربایجان غربی و شرقی، کردستان، همدان، کرمانشاه، اردبیل و مرکزی و تقریباً از تمامی مناطق کشور جمع آوری و گزارش شده است.

این حشره یکی از مهمترین آفت گیاهان گلخانه ای و مزارع و باغات در مناطق مختلف جهان می باشد. توت فرنگی، انواع درخت میوه، گیاهان زراعی، صیفی و گیاهان زینتی از میزبانهای این کنه در محیط های باز و گلخانه می باشد.

مورفولوژی:

حشره بالغ: حشرات ماده بیضی شکل، به طول 500 میکرون و به عرض 300 میکرون، به رنگ قرمز قهوه ای تا سبز با یک لکه تیره در قسمتهای جانبی  میانی ایدیوزوما می باشند و پاها به رنگ زرد شفاف هستند.

تخم: شکل تخم به رنگ شفاف ، حصیری و یا کاهی رنگ می باشد که قبل از تفریخ ، یک جفت لکه قرمز رنگ که نشان دهنده چشمهای لارو می باشد بر روی سطح تخم ظاهر می شود . تخم گذاری عموماً روی سطح تحتانی برگهای گیاه(میزبان) به صورت انفرادی و یا جمعی در کنار رگبرگ های اصلی یا رگبرگ های فرعی انجام می گیرد .

لارو: با تفریخ تخم ، لاروها دارای سه جفت پا و به رنگ زرد روشن ظاهر می شوند که برای تغذیه به قسمتهای نازک و لطیف برگ حرکت می کنند .

پروتونمف (Protonymph): حشرات در این مرحله پس از استراحت اول با چهار جفت پا و رنگ بدن تیره تر و بزرگ تر نسبت به مرحله لارو ظاهر می شوند.

دئوتونمف (Nymphochrysalis): پس از انجام دومین مرحله استراحت آغاز به فعالیت می کنند و اندازه بدن بزرگتر ، چهار جفت پا نسبت به مرحله قبل کشیده تر و از لحاظ شکل ظاهری به جز رنگ بدن شبیه به مرحله بلوغ در هر دو جنس نر و ماده تبدیل می شوند.

شناسایی شکل ظاهری کنه:

کنه تارتن ماده درشت تر از کنه نر می باشد. قسمت انتهایی بدن در کنه نر دوکی شکل و رنگ بدن آنها فصلی تغییر می کند به طوری که در بهار و تابستان رنگ سبز متمایل به زرد با دو لکه پشتی جانبی تیره می باشد و در اواخر پاییز و زمستان بدلیل بیرون فرستادن مواد داخل روده ها به رنگ قرمز در می آیند. شکل بدن در مرحله لاروی تقریباً  کروی است. لاروها دارای سه جفت پا می باشند ولی در تمام مراحل پورگی و بلوغ دارای چهارجفت پا هستند. اشکال نر و ماده کنه از استراحت دوم به بعد راحت تر قابل تشخیص می باشند. مهمترین عامل برای تعیین هویت علمی این گونه کنه ، مقایسه شکل قسمت خارجی دستگاه تناسلی کنه نر می باشد. یکی از برجسته ترین نشانه های فعالیت این آفت وجود تارهای ابریشمی در پشت برگ گیاهان میزبان می باشد.

کنه تارتن دو لکه‌ای (به انگلیسی: Two-Spotted Spider Mite) که با نام علمی “Tetranychus urticae” نیز شناخته می‌شود، یک گونه از کنه‌های خانواده Tetranychidae است که به عنوان آفت گیاهان شناخته می‌شود. این کنه‌ها اغلب برگ‌های گیاهان تراریخته و میزبانان طبیعی خود را تخریب می‌کنند و می‌توانند خسارت جدی به مزارع و باغ‌ها وارد کنند.

ویژگی‌های کنه تارتن دو لکه‌ای شامل موارد زیر می‌شود:

1. رنگ و ظاهر: کنه‌های تارتن دو لکه‌ای به طول حدود ۰.۵ میلی‌متر می‌رسند و دارای دو لکه تار سیاه روی بدنشان هستند. این لکه‌ها معمولاً در میانه بدن و در نزدیکی انتهای پشتی قرار دارند.

2. تغذیه: این کنه‌ها به برگ‌ها می‌چسبند و با گزیدن سلول‌های گیاهی و خرد کردن بافت‌های گیاهی خسارت می‌زنند. آنها به کلروفیل گیاهان آسیب می‌زنند که منجر به رنگ‌پریدگی و تغییر رنگ برگ‌ها می‌شود.

3. سرعت انتشار: این کنه‌ها به سرعت تکثیر می‌شوند و در شرایط مساعد می‌توانند به تعداد زیادی افزایش یابند.

4. محیط زیست: کنه تارتن دو لکه‌ای می‌تواند در محیط‌های گلخانه‌ای و فضاهای بازیافت شود. آنها مناطق معتدل و گرم‌تر ترجیح می‌دهند.

کنه تارتن دو لکه‌ای می‌تواند خسارت‌های جدی به محصولات کشاورزی و گیاهان زینتی وارد کند، به خصوص اگر جمعیت آنها به طرز گسترده افزایش یابد. برای کنترل کنه تارتن، معمولاً از روش‌های شیمیایی و یا روش‌های طبیعی مانند استفاده از کنه‌های شکارگر و مهارکننده طبیعی استفاده می‌شود.

زیست شناسی کنه تارتن

کنه ماده بالغ زمستان را جفت گیری کرده و در لابلای بقایای گیاهی ، زیر کلوخه ها، روی گیاهان همیشه سبز و علفهای هرز حاشیه مزرعه و یا در باغ زیست می کنند. وقتی شرایط آب و هوایی مساعد شد پناهگاه های زمستانه را ترک کرده و بر روی علفهای هرز داخل و حاشیه مزرعه مستقر می شوند و 2- 1 نسل اول را به همین شکل تولید می نمایند .

طول روز یکی از فاکتورهای مؤثر در شروع و خاتمه دیاپوز می باشد . در پاییز بعد از اینکه دوره روشنایی به کمتر از 10 ساعت رسید مرحله دیاپوز شروع می شود . وجود تداخل نسل در کنه تارتن امری کاملاً طبیعی است و به همین دلیل در پشت برگ ها مراحل مختلف زیستی این آفت شامل تخم ، لارو ، استراحت اول ـ پروتونموف ( پوره سن یک )، استراحت دوم ـ دئوتونموف (پوره سن دو)، استراحت سوم و مرحله بلوغ بطور همزمان مشاهده می شود . در بین مراحل مختلف زیستی آفت سه مرحله استراحت اتفاق می افتد . طول مراحل تکاملی کنه تارتن با افزایش درجه حرارت همبستگی منفی دارد به طوری که وقتی درجه حرارت محیط بالا می رود طول این دوره را کاهش می دهد و وقتی حرارات محیط به زیر 15 درجه سانتیگراد کاهش می یابد ، حالت دیاپوزی در کنه ماده مشاهده می شود .

کامل شدن هر مرحله فعال از زندگی کنه وابسته به گذراندن یک مرحله استراحت می باشد. پوست اندازی وابسته به انجام تغییرات کامل فیزیولوژیکی در بدن کنه می باشد. رنگ طبیعی به جا مانده پوست از تغییر جلد سفید است و در برگهایی که جمعیت کنه زیاد شده باشد این پوسته‌ها به وفور مشاهده می شود.

طول دوره رشد جنینی و مراحل تکاملی کنه نر در مقایسه با کنه ماده کوتاه تر است . دمای 30 درجه سانتیگراد بهترین شرایط برای فعالیت کنه را محیا می نماید که کاهش رشد مراحل قبل از بلوغ و افزایش تخم ریزی را به همراه خواهد داشت.

غالباً در مراحل پایانی پوست اندازی مرحله سوم  زندگی کنه های ماده ، افراد نر مدتی در کنار آنها قرار گرفته و به محض شروع پوست اندازی آنها را در خارج شدن کنه های ماده از پوسته خود کمک نموده  و سپس با آنها جفت گیری می نمایند .

فعالیت این کنه بستگی کامل به شرایط آب و هوایی به خصوص درجه حرارت و رطوبت دارد ، بطوری که در فصل بهار چون درجه حرارت پایین و درصد رطوبت بالا است فعالیت چندانی که منجربه ایجاد خسارت موثر به گیاه شود را نخواهد داشت ولی در محیط باغی با شروع فصل گرما که توام با کاهش درصد رطوبت است فعالیت  آن ها تشدید شده و منجر به بروز خسارت می شود . فعالیت کنه ها در اوایل فصل معمولاً در علف های هرز زیر درختان مثمر و غیر مثمر بوده و به ندرت در این موقع از سال باعث وارد کردن خسارت اقتصادی به درختان می شود. انتقال کنه به قسمت تاج درخت از طریق تنه گیاه یا درخت صورت گرفته و قسمتهای پایینی و مرکزی درخت مشخصاً زودتر از سایر قسمت ها آلوده می شود .

با افزایش دمای محیط ، آلودگی به قسمتهای بیرونی و انتهایی درخت نیز سرایت می کند . در شرایطی که تراکم جمعیت کنه ها بالا باشد یا میزبان مناسبی در دسترس نباشد کنه ها با تنیدن تار از برگها آویزان شده و به زمین می افتند و یا در مواقع طوفانی با کمک باد سطح آلودگی  را گسترش می دهند . با توجه به کوتاه بودن دوره رشد، این کنه می تواند تا 15 نسل در سال تولید نماید.

خسارت کنه باغی

کنه های تارتن با فرو بردن کلیسرهای میله ای خو به درون سلول برگ و خالی نمودن محتویات آنها و تخریب سبزینه رشد گیاه را دچار اختلال می نمایند . در سلول های خسارت دیده در ابتدا نقاط ریز و زرد رنگی ظاهر می شود که با افزایش تغذیه مجموع سلولهای آسیب دیده به صورت لکه های زرد رنگ بر روی سطوح فوقانی و تحتانی برگ خسارت دیده ظاهر می شود که در نهایت برگهای خسارت دیده به رنگ قهوه ای درآمده و ریزش می کنند . خسارت کنه تارتن علاوه بر روی برگ ، بر روی ساقه ، گل و میوه گیاهان نیز مشاهده می گردد.

خسارت حاصل از این گونه از کنه ها عمدتاً همراه با تنیدن تار می باشد که در مجموع مقدار تار تنیده شده با افزایش تغذیه و خسارت کنه ماده ارتباط مستقیم دارد . همچنین تارهای تنیده شده در تجمع گرد و غبار و نرسیدن نور کافی برای انجام عمل فتوسنتز در برگ نقش موثری ایفا می نماید که سبب مشکل در گیاهان می شود.

گردآلود بودن اندامهای آلوده و گل بوته یا درخت از عوارض بارز آلودگی به این گونه است .در صورت تداوم آلودگی امکان ریزش برگها و خزان زودرس وجود دارد . ریزش شدید برگها باعث کوچک ماندن میوه ها و حتما در بعضی موارد احتمال گلدهی پاییزه را به دنبال دارد که در مجموع باعث ضعیف شدن و سال آوری درخت در سال بعد می شود . کنه تارتن سبب خشک شدن کامل برخی از گیاهان نظیر انواع لوبیا و سویا می شود . خسارت آن در روی گیاهان میزبان مختلف ، متفاوت است بطوری که در روی رُز بخلاطر طغیان جمعیت، شدت تغذیه و توده های متراکم تار در اطراف آنها ، باز نشدن غنچه های انتهایی را به دنبال دارند .

همچنین خسارت کنه بر روی گیاه رز در شرایط گلخانه ای نسبت به کشت صحرایی آن بیشتر است که علت آن می تواند ناشی از حضور دشمنان طبیعی کنه آفت در شرایط صحرایی باشد . خسارت این آفت بر روی برگهای گیاهان زینتی وضعیت متفاوتی دارد بطوریکه در روی برگهای ژربرا تقریباً مشابه خسارت در گیاه رز ولی با شدت آلودگی ضعیف تر می باشد که شاید یکی از دلایل این اختلاف ، وجود انبوه کرک در سطح زیرین برگ ژربرا باشد که مانع از دست سابی جمعیت بیشتر کنه به سطح برگ می شود .

برگهای جوان و تازه فیکوس به لحاظ صاف و چرمی بودن سطح تحتانی برگها بیشتر مورد تغذیه و حمله کنه قرار می گیرند؛ بطوریکه کنه را قادر می سازد به آسانی بر روی آنها مستقر و تغذیه بیشتری داشته باشد.

سطح زیرین برگهای خسارت دیده در ابندا به رنگ زرد یا نقره ای درآمده و سپی برنزه می شود . از ویژگی های مهم خسارت این کنه بر روی برگهای جوان فیکوس می توان به تنیده شدن انبوه تار ، جمع و لوله ای شدن و کوچک ماندن برگها و بطور کلی از بین رفتن طراوت گیاه همراه با توقف کامل رشد و ریزش زود هنگام برگها اشاره نمود . کنه تارتن با خالی نمودن سلولهای گیاهی از سبزینه باعث بروز زردی بر روی برگ گلایول می شود و در صورت شدت خسارت باعث سفید و یا نقره ای شدن برگ از قسمت انتهایی و در نهایت منجر به خشک شدن کامل برگ می شود .

خسارت این کنه بر روی دیفن باخیا نیز منحصراً با طغیان جمعیت ارتباط مستقیم دارد و خسارت وارده مشابه خسارت بر روی رز می باشد.

روش های کنترل و سمپاشی کنه تارتن

الف ) زراعی:

استفاده از پوشش سبز زیر درختان به عنوان گیاهان تله : با توجه به اینکه محل تجمع و فعالیت اصلی کنه دو لکه ای غالباً در روی گیاهان هرز زیر درختان می باشد لذا با مدیریت صحیح و موفقیت آمیز می توان این جمعیت را در روی گیاهان فوق نگه داشته و با اجرای روش های زیر از افزایش آن در روی درختان جلوگیری نمود :

1- جلوگیری از گرد آلود شدن باغ

2- آبیاری مرتب مزرعه

3- آبیاری بارانی : اجرای آبیاری بارانی شرایط را برای فعالیت کنه نامساعد می کند که کاهش جمعیت به گونه ای می شود که ما را از مبارزه شیمیایی بی نیاز می کند به شرط اینکه سیستم آبیاری بارانی از پاشش یکنواخت و فشار لازم برخوردار باشد .

ب ) بیولوژیکی:‌

کنه تارتن دشمنان طبیعی متعددی در بین گروه های مختلف بند پایان دارد .

در اکوسیستم های زراعی و باقی ایران کفشدوزک های کنه خوار StethorusGilvifrons ) M) سن شکارگر OriusMinotum ) L) و کنه شکارگر AnystisBaccarum از انبوهی بالایی برخوردار هستند .

اکوسیستم های طبیعی نقش مهمی در کاهش جمعیت کنه های گیاه خوار و همینطور کنه مذکور دارند . در حال حاضر در گلخانه ها برای کنترل این کنه از کنه های شکارگر مختلف استفاده می شود و در این رها سازی به ازای هربوته آلوده از چهار عدد کنه شکارگر مختلف نظیر PhytoceiulusPersimilis A.&.H استفاده می شود در اغلب موارد این رها سازی منجر به کنترل کنه گیاه خوار و استقرار دراز مدت شکارگر می شود . همچنین کنه شکارگر (Zetzellia Mali Ewing) یکی دیگر از شکارگرهای این کنه می باشد که از مراحل مختلف زیستی کنه تارتن دو لکه ای تغذیه می کند .

این شکارگر بیشتر از مراحل کم تحرک تر از میزبان خود تغذیه می کند و در نتیجه از تخم میزبان را ترجیح می دهد ، یکی دیگر از شکارگرهای این کنه TyphlodromusKeetanehiDosse می باشد که از مراحل مختلف زیستی کنه تارتن دو لکه ای تغذیه می کند.

ج ) مبارزه تلـفیقــی کنه تارتن:

بهتر است در محیط های کوچک نظیر باغچه منازل ، حتی المقدور شاخ و برگ درختان در بدو آلودگی به وسیله آب پاشی شستشو گردد همانطوری که گفته شد این شرایط را برای کنه تارتن بسیار نامساعد می کند و در بعضی از موارد جمعیت آفت به گونه ای کاهش می یابد که نیازی به عملیات مضاعف نمی باشد در صورتی که بعد از اجرای این عملیات جمعیت آفت قابل توجه بود می توان از سموم شیمیایی نیز بهره برد و سموم نیز باید زمانی انجام شود که تاثیری روی کنه های شکاری نداشته و یا حداقل آسیب را داشته باشد.

برای تامین این هدف سموم انتخابی و نصف دُز توصیه می شود که حداقل تاثیر را روی آنها ایجاد می نماید لذا باید در باغات سیب از ترکیباتی که برای کنترل کرم سیب استفاده می شود نسبت به کنه های شکاری حداقل تاثیر سموم را به دنبال داشته باشد . مثلاً کنه کش پلیکتران از جمله ترکیباتی است که نسبت به کنه های شکاری حداقل تاثیر و خطر را دارد. از آنجا که طغیان مجدد کنه ها پس از کنترل امری است عادی که پس از استفاده از ترکیبات کنه کش موجود در بازار بروز می نماید .

د) مبارزه شیمیـــایـی با کنه تارتن:

برای تصمیم گیری جهت انجام مبارزه شیمیایی از نمونه برداری برگها و شمارش تعداد کنه های روی تعداد معینی برگ استفاده می شود .

بطور کلی اگر نمونه برداری از برگها تراکم موردنظر را نداشت این عمل به فاصله 3 هفته باید تکرار شود در صورتیکه در هر 100 عدد برگ تعداد 10 کنه مشاهده شد فاصله نمونه برداری دو هفته و اگرتراکم بیشتر از این مقدار باشد بایستی فاصله یک هفته در نظر گرفته شود . از اواخر اردیبهشت تا مرحله قبل از برداشت محصول وجود 50 کنه در هر 100 برگ به عنوان آستانه اقتصادی مطرح است که بایستی سمپاشی انجام گردد . پی از شروع برداشت که معمولاً جمعیت شکارگاه ها قابل توجه می باشد و از سویی درختان نیز تحمل بیشتری دارند لذا آنها می توانند تراکم بالاتر از این حد هم را تحمل نمایند بطوریکه در چنین شرایطی تراکم 200 عددی کنه در 100 برگ برای آنها خطری در برندارد .

باید توجه داشت پس از برداشت محصول ممکن است تراکم جمعیت کنه با شدت تمام به افزایش خود ادامه دهد ولی فقط در صورت وجود 1000 عدد کنه در 100 برگ با بودن شکارگرها و تحمل گیاه خسارت جزئی وارد می شود.

باغداران بایستی توجه داشته باشند که اگر پس از برداشت محصول گرد و خاک باغ افزایش یابد، در اثر آن تراکم جمعیت بطور ناگهانی افزایش یافته و به آستانه خسارت اقتصادی خواهد رسید و برگها نیز فرصتی برای سازگار شدن نخواهند داشت.

در چنین شرایطی وجود 100 عدد کنه در فقدان حشرات کنه شکاری مستلزم سمپاشی است. در صورت بالا بودن تراکم جمعیت می توان از سمومی نظیر آبامکتین و فنپایروکسیمیت در شرایط مزرعه استفاده نمود. در حال حاضر این کنه کش ها کنترل موثری در روی انبوهی جمعیت آفت دارد . می توان از فرمالوسیون جدید پروپارژید به نسبت یک لیتر در هکتار استفاده کرده و آن کنترل موثری روی این کنه داشته است . در صورت عدم دسترسی به کنه‌کش های مذکور میتوان از پلیکتران بهره گیری نمود.