کرم سبز برگخوار برنج (Moore aenescens Naranga) یکی از آفات مهم برنج در مناطق معتدله می‌باشد که در بسیاری از کشورهای آسیایی از جمله ژاپن، فیلیپین، ویتنام، چین و هندوستان انتشار دارد. کرم سبز برگخوار برنج را با نام نارانگا نیز می‌شناسند. کرم سبز برگ خوار برنج، در مرحله‌ی رویشی و زایشی به مزارع برنج خسارت می‌زند و در شرایط آب و هوایی مساعد، میزان خسارت آن تشدید می‌شود. خسارت این آفت مربوط به تغذیه لاروهای این آفت است. لاروها پس از خروج از تخم ابتدا از پارانشیم بین رگبرگ‌های گیاه برنج تغذیه نموده و با تغذیه از کناره‌های برگ، به حالت کنگره‌ای شکل تبدیل و در نهایت در حالت تغذیه‌ی شدید فقط رگبرگ اصلی (وسط) باقی می‌ماند. کرم سبز برگخوار برنج جزو آفات درجهی اول در شالیزارهای شمال ایران محسوب نمی‌شود، اما در سال‌های 1361 و 1362 در سطح وسیعی از مزارع برنج استان گیلان حالت طغیانی داشته است، به‌طوری که در پاره‌ای از مزارع خسارت شدید بوده است که برای کنترل آن سی هزار هکتار سمپاشی شد. در حال حاضر این آفت در استان‌های گیلان و مازندران انتشار دارد. امید است که مجموعه‌ی حاضر مورد استفاده‌ی مفید کارشناسان آموزشی، ترویجی و بهره‌برداران کشاورزی قرار گیرد.
شكل شناسی:
حشرات كامل نر و ماده:
حشرات کامل کرم سبز برگخوار برنج از لحاظ رنگ بال و اندازه متفاوت می‌باشند. بال‌های جلویی در هر دو جنس با نوارهای قرمز تا مایل به قهوه‌ای مورب قابل مشاهده است. موقعی که بال‌ها جمع میشوند این لکه‌ها در کنار هم قرار می‌گیرند. شب پره‌های ماده به رنگ زرد مایل به نارنجی می‌باشند. در افراد ماده لکه‌ها پیوسته نبوده و از همدیگر فاصله دارند. اندازه‌ی بدن افراد کامل ماده تا 20 میلی‌متر می‌رسد. شب پره‌های نر به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز و روی بال‌های جلویی دارای سه خط شکسته بوده و طول بدن آن تا 16 میلی‌متر می‌رسد. طول عمر پروانه‌های ماده بین 13- 1 روز و طول عمر پروانه‌های نر بین 9-1 روز متفاوت است.
تخم:
تخم‌های این حشره کروی و دارای شیارهای عمودی منظم که اغلب در دو ردیف موازی در کنار هم روی برگ قرار داده میشوند. تخم‌های تازه گذاشته شده ابتدا به رنگ زرد لیمویی است ولی دو روز بعد هاله‌ی قهوه‌ای رنگی اطراف تخم را در بر می‌گیرد که نشانه‌ی رشد و نمو جنینی است. بعد از چند روز به شکل قهوه‌ای، ارغوانی تا بنفش تغییر رنگ می‌دهند. اندازه‌ی تخم 4/0 میلی‌متر است. تعداد تخم بین یک تا چند عدد که در یک یا دو ردیف روی برگ گذاشته می‌شود اما اغلب انفرادی است. تخم‌ها در دمای 19.4 درجهی سلسیوس 5 تا 6 روز و در دمای 29.3 درجهی سلسیوس 3 تا 4 روز باز میشوند.
لارو:
رنگ عمومی بدن لارو به رنگ سبز و سر آن سبز مایل به زرد است. بدن لارو دارای دو نوار سفید رنگ در قسمت پهلویی و نوارهای روشن در طول بدن و بخش پشتی هم قابل مشاهده است. رنگ بدن لارو در محل اتصال حلقه‌ها روشن‌تر است. اندازه‌ی لاروهای کامل تا 25 میلی‌متر می‌رسد. تعداد پاهای شکمی لاروها کامل نبوده و بنابراین در زمان راه رفتن پاهای عقبی به پاهای جلویی نزدیک شده و لارو به صورت وجبی حرکت میکند. لاروها در هنگام راه رفتن در سطح برگ حرکات موجی دارند و به همین دلیل آن‌ها را به لاروهای وجبی نیز می‌شناسند.کرم سبز برگخوار برنج 5 سن لاروی دارد. دورهی لاروی 18 تا 25 روز طول می‌کشد.
شفيره:
شفیره‌های بدون دیاپوز (شفیره‌های نسل بهاره و تابستانه) به رنگ سبز روشن و به تدریج به رنگ قهوه‌ای روشن تبدیل میشوند (در مزرعه در فصل زراعی). ولی شفیره‌های با دیاپوز (پاییز و زمستانه) به رنگ قهوه‌ای سوخته قابل مشاهده هستند. سوراخ‌های تنفسی در طرفین بدن به‌طور واضح دیده میشوند. در انتهای بدن شفیره‌ها دو تا سه قالب انتهایی وجود دارد. میانگین دورهی شفیرگی 4 تا 8 روز است.
زيست شناسی:
این آفت زمستان را به صورت شفیره در بین برگ‌ها و ساقه‌های باقی مانده در زمین و همچنین روی بقایای بوته‌های برنج روی خاك مزرعه می‌گذارند. این شفیره‌ها به همراه شلتوك به انبارهای برنج رفته و گاهی اوقات تا برداشت محصول سال بعد در انبار باقی می‌مانند. حشرات بالغ (شب پره) از اوایل اردیبهشت از شفیره‌های زمستان‌گذران خارج میشوند. زمان فعال شدن پروانه‌ها در استان گیلان در دمای 10 درجهی سلسیوس می‌باشد. شب پره‌ها یک روز پس از خروج از شفیره، جفتگیری نموده و آماده برای تخم‌ریزی میشوند و قادرند تخم‌های خود را در خزانه یا در زمین اصلی روی برگ‌های برنج و به ندرت زیر برگ برنج در دو ردیف موازی قرار دهند. تعداد تخم در هر دسته 3 تا 21 عدد می‌باشد و هر حشرهی ماده در طول زندگی 150 تا 200 عدد تخم می‌گذارد. تخم‌ها در نیمه‌ی دوم اردیبهشت ماه با متوسط دمای 19.4 درجهی سلسیوس ظرف 5 تا 6 روز تفریخ می‌گردد. بهترین زمان تخمگذاری دمای 25 درجهی سلسیوس است. بعد از رشد جنینی و خروج لاروها از تخم، لاروهای نوزاد با تکان دادن بوته‌های برنج به زمین و یا در سطح آب مزرعه افتاده و با حرکات وجبی خود را به دیگر بوته‌های برنج می‌رسانند. لاروهای آفت پس از خروج از تخم ابتدا از پارانشیم بین رگبرگ‌ها تغذیه کرده و سپس کناره‌های برگ را خورده و در نهایت فقط رگبرگ اصلی را باقی می‌گذارند. آخرین سنین لاروی به طرف نوك برگ حرکت می‌نمایند و در این موقع از نوك برگ تغذیه می‌کنند. لاروها در ابتدا روی برگ‌های خورده شده، مستقر شده و در آنجا برگ را از عرض تا زده و لبه‌های آن را چسبانده و برای خود محفظه‌ای ساخته و درون آن تبدیل به شفیره میشوند.
برخی از محققان گزارش کردند که لاروهای سن آخر برای شفیره شدن نوك برگ را به طرف پایین خم و با ترشحات دهانی خود آن را به قسمت پایین‌تر برگ می‌چسبانند و دو طرف آن را با تار مسدود نموده و انتهای برگ برنج را به صورت پیله در می‌آورند. پس از ساختن پیله، نصف بدن خود را از آن خارج و از دو طرف کناره‌های برگ را تا شفیره شدن (قسمت پایین پیله) تغذیه می‌نمایند. بعد از کامل شدن شفیرگی، آن‌ها از برگ جدا و در سطح آب مزرعه شناور می‌مانند. بدین ترتیب این حشره قادر به جابجایی بوده و موجب پراکندگی آفت می‌شود. در هنگام پیله‌سازی لاروها، بعضی مواقع رگبرگ اصلی به طور کامل قطع نمی‌شود و در وزش باد در ناحیه‌ی تغذیه شده شکسته و روی برگ آویزان می‌شود. تعدادی از لاروها نیز از کناره‌های برگ پایین پیله تغذیه نمی‌کنند و پیله‌ی برگی در نوك برگ باقی می‌مانند. تغذیه‌ی لاروها در هنگام شب و نیز ساعات خنک روز صورت می‌گیرد. تراکم این آفت زیر درخت‌ها و نقاط سایه‌دار مزرعه بیشتر است. این حشره در سال 3 تا 4 نسل ایجاد میکند. شبپره‌های نسل اول تا اواسط اردیبهشت ماه، نسل دوم تا اواخر خرداد ماه و نسل سوم از اوایل تیرماه ظاهر شده و تا اواخر تیر ماه و گاهی تا اوایل مرداد به حداکثر تراکم خود می‌رسند. لاروهای نسل سوم پس از شفیره شدن به دیاپوز رفته و برای سال بعد باقی می‌مانند. درصد ناچیزی از آن‌ها نیز به حشرات بالغ تبدیل شده و نسل چهارم را ایجاد می‌کنند. در زمان فعالیت لاروهای نسل سوم این آفت، گیاه برنج در مرحله‌ی ظهور خوشه بوده و چون بوته‌ها قادر به تولید برگ جدیدی نیستند، می‌توانند خسارت شدیدتری به گیاه برنج وارد کنند. دورهی هر نسل حدود 30 روز به طول می‌انجامد. کرم سبز برگخوار به آفتاب حساس است و با تابش آفتاب و گرم شدن هوا به طرف پایین گیاه حرکت کرده و به بوته‌ی دیگری منتقل می‌شود. در این هنگام برای پی بردن به وجود این آفت در مزرعه کافی است داخل مزرعه حرکت نموده که این کار موجب چسبیدن لاروها به لباس شده و یا با زدن تور حشره‌گیری مشخص میشوند. همچنین لاروها توانایی لازم برای ماندن روی برگ برنج را نداشته و با کوچکترین ضربه به بوته‌ها، بر زمین می‌افتند و همراه با آب مزرعه به بوته‌های دیگر منتقل میشوند. همچین گزارش کردند که این آفت در منطقه‌ی بابل دارای 3 نسل کامل و یک نسل ناقص می‌باشد.
ميزبان:
کرم سبز برگخوار علاوه بر برنج از گونه‌های مختلف علف هرز سوروف Echinochola.spp و Eleusine.sp تغذیه میکند.
خسارت و اهميت اقتصادي:
لاروهای (سن اول و دوم) این آفت پس از خروج از تخم ابتدا از پارانشیم بین رگبرگ‌ها و سپس از کناره‌ی برگ‌ها تغذیه نموده و برگ‌ها را به حالت کنگره‌ای در می‌آورند. در سنین بالاتر و در انبوهی بالای جمعیت لاروها خسارت شدیدتر بوده و از دو طرف پایین کناره‌های برگ تغذیه کرده و فقط رگبرگ اصلی آن‌را باقی می‌گذارند، همچنین در اثر تغذیه‌ی لاروها از سطح برگ (حاشیه و پهنک برگ) باعث اختلال در فرآیند فتوسنتز می‌شود.
مديريت:
با توجه به اینکه شدت خسارت کرم سبز برگخوار برنج در تیر و مرداد ماه به بیشترین مقدار می‌رسد و برای کنترل آن مدیریت ویژه‌ای را طلب میکند. بنابراین، روش‌های مختلفی برای کنترل آن در نظر می‌گیرند تا کشاورزان تنها به دلیل مشاهده‌ی آفت اقدام به سمپاشی نکنند.
كنترل زراعی:
عملیات زراعی شامل شخم زمستانه موجب کاهش جمعیت شفیره‌های زمستان‌گذران می‌شود. همچنین اگر چنانچه کودهای ازته بیش از مقادیر توصیه شده در مزارع برنج مصرف شود، شرایط برای رشد و نمو بیشتر لاروهای این حشره فراهم می‌شود و در نتیجه منجر به تغذیه و خسارت بیشتر آفت خواهد شد. بنابراین با مدیریت به‌زراعی و با رعایت مقادیر کودهای توصیه شده‌ی فنی میتوان خسارت آفت را کاهش داد.
كنترل بيولوژيكی:
از آنجا که برنامه‌های کنترل شیمیایی علیه این آفت اثرات منفی قابل ملاحظه‌ای روی محیط زیست به‌ویژه دشمنان طبیعی دارد، لذا به‌کارگیری راهبردهای مدیریت تلفیقی آفات در کنترل این آفت نیز ضروری می‌باشد. یکی از دشمنان طبیعی کرم سبز برگخوار برنج، زنبور پارازیتویید تریکوگراما Trichogramma brasicae می‌باشد. این گونه از گونه‌های غالب مزارع برنج استان گیلان بوده و تخم‌های این آفت را انگلی میکند. فعالیت این زنبور تخم‌های نسل‌های دوم به بعد آفت را به میزان زیاد انگلی می‌نماید. از آنجا که پروانه‌های ماده قسمت سایه‌ی مزارع برنج را برای تخم‌ریزی نسبت به نقاط دیگر مزارع ترجیح می‌دهند، به همان میزان نیز جمعیت زنبور (تخم‌های پارازیته شده‌ی آفت) در این مکان‌ها بیشتر می‌باشد. همچنین کارایی زنبور تریکوگراما و میزان پارازیتیسم طبیعی روی دسته‌های تخم آفات ساقه‌خوار و کرم سبز برگخوار و پروانه‌ی تک نقطه‌ای را در مزارع برنج سمپاشی نشده به میزان 62/15 درصد، در مزارع سمپاشی شده به میزان 15/4 درصد و بالاخره در کرت‌های رهاسازی شده 68/37 درصد گزارش کردند. در ایران گونهی دیگری از زنبور پارازیتویید تخم به نام T. rhenana و یک زنبور از خانواده‌ی Ichneumonidae با نام علمی Itoplectis naranga که لارو و شفیرهی این آفت را انگلی می‌کنند نیز گزارش شده است. براساس گزارش برخی محققان درصد پارازیتیسم حاصل از فعالیت زنبور I. narangaروی شفیره‌های این آفت بیش از 70 درصد بوده است. همچنین در شرایط گیلان و تا اواسط آبان ماه، شفیره‌های این آفت را که داخل بقایای برنج و علف‌های هرز حاشیه جمع‌آوری شدند، به وسیله‌ی زنبور Itoplectis conquisitor حدود 62 تا 75 درصد انگلی شده بودند. در بعضی از منابع، گونهی زنبور پارازیتویید دیگری با نام Apanteles ruficrus در مزراع برنج گزارش شده است که لارو کرم سبز برگخوار برنج را انگلی میکند. تعداد 3-5 عدد لارو این زنبور داخل بدن لارو این آفت تغذیه می‌کنند. بعد از پایان تغذیه که منجر به متلاشی شدن بدن لارو می‌شود و یا در نزدیکی آن، پیله‌های بسیار کوچکی ایجاد کرده و تبدیل به شفیره می‌شود. حشرهی کامل زنبور بعد از پایان شفیرگی پیله را سوراخ و از آن خارج می‌شود. این زنبور می‌تواند تا 80 درصد لارو کرم سبز برگخوار برنج و 12 درصد لارو کرم ساقه‌خوار نواری برنج را نیز انگلی نماید.
همچنین از مهمترین دشمنان طبیعی کرم سبز برگخوار برنج در مزارع برنج سن شکارگر Andralus spinidens می‌باشد. سن‌هایی به رنگ قهوه‌ای با جثه‌ی متوسط و سر کوچک که با داشتن دو خار در طرفین پیش‌گرده، به‌طور کامل متمایز شده و در شالیزار مشاهده میشوند. این حشره به وسیله‌ی خرطوم بلند خود که زیر سر آن قرار دارد از محتویات بدن میزبان بخصوص لاروها تغذیه کرده و باعث خشک و چروکیده شدن آن‌ها می‌گردند. پـورهی این حشره همچنین از لارو آفت مذکور تغذیه می‌نماید. حشرهی مذکور چندخوار می‌باشد. میزان تغذیه‌ی روزانه پوره‌های سن پنجم 7 عدد و حشرات کامل نر و ماده به‌طور متوسط 7/12 عدد لارو برآورد شده است.
از شکارگرهای دیگر این آفت مـیتوان به سیرسیرك (Gryllus sp.)، سوسک دراکولا (Paederus fuscipes) و انواع عنکبوت‌ها (مهمترین آن (Lycosa sp) است که در مزارع برنج روی کرم ساقه‌خوار نواری برنج و سایر آفات پروانه‌ای نیز فعال هستند)، اشاره کرد. علاوه بر حشرات مفید و عنکبوت‌ها در مزارع برنج از عامل بیمارگر حشرات که روی لاروهای سنین مختلف کرم سبز برگخوار برنج فعالیت دارند میتوان قارهای بیمارگر بووریا باسیانا (Beauveria bassiana) و متاریزیوم (Metarhizium anizopliae) را نام برد. همچنین بی‌تی (BT) هم روی این آفت موثر واقع شده که با دشمنان طبیعی هم سازگار است.
كنترل شيميايی:
اگرچه روش‌های متعددی به‌منظور مبارزه علیه کرم سبز برگ خوار برنج وجود دارد اما رایج‌ترین روش در اغلب مناطق دنیا و از جمله ایران، استفاده از ترکیبات شیمیایی می‌باشد. باتوجه به اثرات مخرب زیست محیطی آفتکش‌هـا روی محیط زیست و موجودات زنده و نیز مقاومت آفات به آفتکش‌ها، جایگزینی سایر روش‌های ایمن مانند کنترل بیولوژیک و استفاده از ارقام مقاوم طی دهه‌های اخیر اهمیت بیشتری یافته است. در طی چهل سال گذشته تحقیقات انجام گرفته در زمینه‌ی تولید و استفاده از واریته‌های زراعی مقاوم به حشرات به افزایش چشمگیری در تولید مواد غذایی در مناطق عمده‌ی کشاورزی جهان منجر شده است. بنابراین در کنترل شیمیایی علیه این آفت موارد زیر توصیه می‌شود:
1-در سال‌های اخیر که سمپاشی علیه آفت ساقه‌خوار برنج صورت می‌گیرد قادر به کنترل این حشره نیز می‌باشد. چنانچه مبارزه‌ی شیمیایی ضرورت پیدا کند (در صورت طغیان) از حشره‌کش‌های مجاز مثل فنیتروتیون به مقدار یک لیتر در هکتار میتوان استفاده نمود.
2-در مزارعی که اطراف آن سایه‌انداز (نظیر درختان یا بناهای مسکونی و غیره) موجود می‌باشد، امکان رشد و نمو سریع آفت را فراهم نموده و موجب طغیان آن می‌شود، لذا در این مکان‌ها توصیه می‌گردد که مبارزه‌ی شیمیایی به‌صورت لکه‌ای انجام پذیرد.
3-در صورت آلودگی مزرعه‌ای به کرم سبز برگخوار برنج ضرورت دارد از سمپاش‌های موتوری استفاده گردد، چون سمپاش موتوری تولید باد میکند. به‌طوری که حتی در مقادیر کم حشره‌کش (5/0لیتر در هکتار) آن را کنترل میکند. زیرا فشار باد به‌همراه محلول سمی خارج شده از سر لانس سمپاش باعث افتادن و مسمومیت لاروها شده و این لاروها دیگر قادر به حرکت نخواهند بود و تلف میشوند، لاروها استقامت زیادی روی برگ‌ها ندارند.
