کرم ساقه خوار غلات – Ochsenheimeria vacculella

مورفولوژی آفت

کرم ساقه خوار غلات Ochsenheimeria vacculella پروانه ای است کوچک که با بال های باز، 14-11 میلی متر عرض دارد. فرق سر پوشیده از فلس های کاهی رنگ انبوه و دو شاخه. دارای یک جفت چشم مرکب کوچک گرد و یک جفت چشم ساده نسبتا درشت. شاخک ساده و کوتاه، رنگ عمومی بدن قهوه ای خاکستری و منقوط به نقاط روشن. بند ششم شکم از سطح پشتی زرد روشن که مشخصه بارز آفت است. لاروها به رنگ زرد متمایل به سفید، سر سیاه رنگ و دارای دو ناحیه قهوه ای تیره روی پرونوتوم و بند آخر شکم. تعداد کروشه ها معدود، بین 2 تا 7 عدد و در مواردی بدون کروشه، حداکثر طول لارو 20-18 میلی متر.

بیولوژی کرم ساقه خوار غلات

آفت زمستان را به صورت تخم در شکاف دیوارهای حاشیه مزارع بسر می برد. لاروها در اواخر زمستان و اوایل بهار از تخم خارج و توسط جریان باد روی گیاهان میزبان پخش می شوند. لاروهای سنین اول از پهنک برگ و لاروهای مسن تر از ساقه و یا مستقیما از خوشه تغذیه می کنند. در این صورت خوشه خشک یا حالت خوشه سفیدی ایجاد می شود. دوره شفیرگی در اوایل خرداد در لابلای برگ پرچم و یا ساقه طی شده، حشرات کامل در نیمه دوم خرداد ظاهر می شوند. تابستان را در شکاف دیوارهای حاشیه مزارع بسر برده، در اواخر فصل جفت گیری و در همان محل تخم ریزی می کنند. کرم ساقه خوار غلات تک نسلی بوده و فقط در طی روز فعال است.

پروانه ها روز فعال هستند. حشرات بالغ در اواخر تابستان و اوایل پاییز از محل های تابستان گذرانی خارج شده و پس از جفت گیری، در شکاف دیوارهای گلی، کاه گلی و آجری حاشیه مزارع تخمریزی می کنند. تخم های تابستان گذران از نیمه بهمن ماه به بعد به تدریج تفریخ شده و لاروهای جوان سن اول به سطح دیوار ها پخش می شوند، پس از تنیدن تار و پس از مختصر حرکتی در سطح تارها، به وسیله رشته های نازک خود را آویزان کرده و توسط جریان باد در سطح مزارع پخش می شوند. به این طریق می توانند تا شعاع چند کیلومتری پراکنده شوند ولی معمولا حداکثر آلودگی در فاصله چند متری از دیوار ها رخ می دهد.

لارو های سن یک آفت از اپیدرم برگ تغذیه می کنند، اما لاروهای سن دوم به طرف مرکز گیاه رفته، برگ های لوله شده را سوراخ کرده و وارد جوانه مرکزی می شوند که این زمان مصادف با تشکیل خوشه در گندم است. با باز شدن تاج برگ سوراخ های محل ورود لارو به صورت ردیفی روی آن دیده می شوند. این علائم بارز آلودگی مزرعه به آفت است. پس از ظهور خوشه، لاروها از قسمت های مختلف وارد ساقه شده و شروع به تغذیه می کنند. حرکت آنها در داخل یک ساقه و برخلاف جهت یک دیگر مشغول به فعالیت هستند. لاروها می توانند پس از آنکه یک خوشه را مورد حمله قرار دادند، با خروج از ساقه و تنیدن تار و با کمک باد روی ساقه دیگری منتقل شوند و عملا هر لارو می تواند به چند خوشه خسارت بزند. تقریبا تمام دوره لاروی در داخل ساقه و یا روی خوشه ها سپری می شود.

لاروهای کامل از نیمه اردیبهشت ماه به بعد از بالای گره اول ساقه خارج شده و در لابلای برگ ها، به خصوص انتهای غلاف برگ پرچم تبدیل به شفیره می شوند. مرحله شفیرگی در داخل ساقه و خوشه نیز مشاهده شده است.

دوره شفیرگی 14-10 روز بوده و افراد بالغ معمولا در نیمه خرداد ماه در سطح مزرعه به پرواز در می آیند و در ساعات گرم روز در سطح سایه دار دیوار ها، خصوصا در ارتفاع بیش از 1/5 متری به استراحت می پردازند. این افراد از اواخر خرداد ماه به تدریج برای تابستان گذرانی به داخل شکاف دیوارها پناه می برند. گاهی در سطح داخلی قطعات کاه گلی جدا شده از دیوار ها نیز دیده می شوند و در قطعاتی که حدود 200 سانتی متر مربع مساحت دارد بیش از 100 عدد از آنها قابل شمارش است.

در پایان تابستان، حشرات مذکور از دیاپوز خارج شده و پس از مختصر حرکتی در سطح دیوار ها، جفتگیری کرده و در همان محل تخمریزی می کنند و پس از آن می میرند. زمستان گذرانی به صورت تخم در داخل شکاف دیوارها و احتمالا در بقایا و انبارهای کاه وکلش می باشد. در این حالت لارو ها پس از تشکیل، در داخل پوسته تخم باقی مانده و تا بهار تفریخ نمی شوند. این آفت یک نسل در سال داد.

شاید این مطلب را هم دوست داشته باشید: کرم ساقه خوار برنج و نحوه کنترل آن

خسارت آفت

مهمترین خسارت کرم ساقه خوار غلات، خشک شدن کامل ساقه و خوشه است که در اثر تغذیه مستقیم آفت از زیر خوشه رخ می دهد. خوشه های سفید شده در زمینه سبز مزرعه به وضوع قابل روئیت هستند. این خوشه ها از محل ورود لاروها به داخل ساقه به راحتی جدا شده و غالبا لارو یا فضولات آن در داخل ساقه دیده می شوند. علاوه بر این خوشه نیز مستقیما مورد حمله آفت قرار گرفته و گاه تا دو سوم آن توسط لارو ها خورده می شوند. بیشترین میزان خسارت در روستای زغمار (براآن شمالی) مشاهده شد که 6.85 درصد خوشه ها کاملا خشک و 7.5 درصد آنها مورد تغذیه مستقیم آفت واقع شده بود (باقری و مقدس 1380). حالت خوشه سفیدی در منطقه براآن در نیمه اول اریبهشت ماه ایجاد می شود.

کنترل کرم ساقه خوار غلات

این حشره دارای دشمنان طبیعی متعددی است به طوری که درصد قابل توجه ای از لاروهای آفت، زمانی که وارد مرحله شفیرگی می شوند، توسط زنبور هایی از خانواده های Braconidae و Eulophidae پارازیته می شوند. مورچه ها و عنکبوت ها نیز در طی تابستان از افراد بالغ و در زمستان از تخم ها تغذیه می نمایند.

کرم ساقه خوار غلات به طور معمول نیاز به مبارزه شیمیایی ندارد ولی در صورت نیاز می توان به صورت لکه ای سم پاشی کرد.