کرم خراط که با اسامی پروانه فری و پروانه خراط درختان میوه یا شب‌پره پلنگی نیز نامیده می‌شود. در ایران ابتدا در سال 1315 توسط افشار گزارش شده است. لارو این پروانه چوبخوار بوده و به اغلب درختان میوه و غیر مثمرها و همچنین در نهالستان ها به نهال ها حمله می‌کند و حدود 150 گونه گیاه میزبان دارد. درختان جنگلی میزبان این آفت در ایران عبارتند از: افرا، شاه بلوط هندی، توسکا، زبان گنجشک، گردو، زیتون، صنوبر، بلوط و نارون. آفت تقریباً در تمام منطق کشور با درجه اهمیت اقتصادی زیاد انتشار دارد.
نام انگلیسی: Zeuzera pyrina Linnaeus
Syns. Hepialus pyrinus L., Noctua aesculi L
Phalaena aesculi L., Phalaena hilaris Geoff
Phalaena hippocastanis Poda, Zeuzera aesculi L
Zeuzera decipiens Kirby
Cossidae, Lep
Eng. Leopard moth
بیولوژی آفت:
حشره کامل پروانه ای است که عرض آن با بالهای باز در ماده ها 45-58 میلیمتر و در نرها 40-50 میلیمتر و طول بدن حشره 18-28 میلیمتر است. بالهای جلویی و عقبی سفید همراه با لکه های گرد متمایل به آبی است. شاخک در حشره ماده 35 مفصلی و در نر 49 مفصلی است. شاخک در نصف اول پروش و در نیمه دوم نخی و در ماده تماماً نخی است. تخم حشره غلطکی شکل، سفید متمایل به زرد به طول 1/3 میلیمتر و عرض یک میلیمتر و گوشتی رنگ می باشد.
لارو کامل به طول 60 میلیمتر سر لارو پلاک پشت سینه اول به خوبی رشد کرده و رنگ آنها سیاه است. پلاک انتهای بدن نیز بهمان رنگ پلاک پشت سینه اول است. سینه و شکم لارو به رنگ زرد و روی آنها تعداد زیادی نقاط سیاه دیده می شوند؛ وجود این نقاط سیاه، لاروهای این حشره چوبخوار را از لاروهای سایر چوبخوارها به خوبی متمایز می کند. لاروهای نوزاد به رنگ گلی بوده و فاقد نقاط سیاه هستند. شفیره ها قهوه‌ای روشن و به‌طول 28-35 میلیمتر می‌رسد.
پروانه فری در ایران هر دو سال یک نسل دارد و زمستانها را نیز به‌صورت لاروهای سنین مختلف در درون شاخه درختان میزبان می‌گذراند. در اواسط بهار لاروهایی که رشدشان کامل شده تبدیل به شفیره شده و حدود دو هفته بعد و در اواخر بهار شب‌پره‌ها بتدریج ظاهر می‌شوند.
در شرائط کرج و اطراف ظهور پروانه ها از خرداد ماه شروع و تا شهریور ماه یعنی حدود سه ماه و نیم ادامه دارد. حشرات ماده بعد از خروج در شب بعد یا شب دوم جفتگیری کرده و بلافاصله تخم ریزی می‌کنند.
حشره ماده اصولاً هیچ نوع تغذیه‌ای انجام نمی دهد و به طور کلی بین خروج حشره ماده و تخمریزی آن دو روز فاصله است. تخمها غالباً در دهانه سوراخ های خروجی همان سال به صورت دسته بزرگ و گاهی به صورت دسته های کوچک گذاشته می‌شوند. گاهی نیز تخمها روی ساقه و سطح صاف آن به صورت پراکنده دیده می شوند.
یک نکته مهم اینکه ظاهراً تخمها در سوراخ های خروجی که کم و بیش مرطوب هستند گذاشته می شوند این موضوع را می توان به احتیاج تخم ها به رطوبت کافی تعبیر کرد.
تخمها اول سفید با زمینه زرد کمرنگ بوده و سپس گلی رنگ شده و در مراحل آخر زمینه خاکستری پیدا می کند. شکم پروانه‌های ماده تبدیل به کیسه ای پر از تخم می شود و دستگاه هاضمه بمناسبت عدم تغذیه از بین رفته بنظر می رسد. حداقل تخم در ماده هائی که تخمهای آنها به وسیله شکافتن شکم آنها شمرده شده 503 و حداکثر 986 بوده است.
دوره جنینی تخم در شرائط آزمایشگاه و حرارت 25 درجه 8 روز و در شرائط طبیعی حدود 13 روز می باشد.
علائم ابتدایی درخت گردو به کرم خراط:
شما می توانید با مشاهده یکسری علائم ابتدایی، ابتلای درخت خود به کرم خراط را متوجه شده و به موقع برای درمان آن اقدام کنید. یکی از این علائم، وجود سوراخ های کوچک روی بدنه درخت است که در دهانه این سوراخ ها، براده های ریز چوب وجود دارد. همچنین درخت مدتی بعد از حمله این کرم ها، بی حال شده و برگ های آن شروع به زرد شدن و ریزش خواهند کرد. از طرفی دیگر، هرچه کرم ها به مقدار بیشتری از درخت شما تغذیه کنند، این درخت ضعیف تر شده و به دلیل عدم توانایی در نگهداری میوه ها، گردوهای آن زودتر از موعد روی زمین می افتند.
نحوه فعالیت و خسارت آفت:
لاروهای سن اول پس از خروج از تخم یک محفظه بسیار نازک ابریشمی از تار و پوسته تخم خود تنیده و در داخل آن محفظه مدتی که حداکثر دو روز است می مانند پس از این مدت خارج شده و با سرعت زیاد در جستجوی محل مناسب جهت نفوذ برآمده و روی درخت پراکنده می شوند.
این لاروها به وسیله تار بسیار نازکی که با غدد دهانی خود می سازند، از شاخه‌ای به شاخه دیگر منتقل می‌شوند و غالباً دو سر تار خود را به دو نقطه متصل کرده و از آن برای انتقال خود استفاده می کنند.
گاهی اوقات که در جستجوی جای مناسب به طرف قسمت های پایین تر می آیند و محل مورد علاقه خود را نمی یابند از تار خود که در بالا بجائی ثابت شده است به‌عنوان نردبان استفاده کرده و از آن بالا می روند و خود را به قسمت های بالائی درخت می رسانند. جریان خفیف باد نمی تواند لاروهای سن اول را ساقط کند، چون فوری تار تنیده و خود را بجائی از درخت می آویزند.
گاهی اوقات مدت زمانی بحالت آویزان از تار خود می مانند. یک مانع عمده برای این لاروها تارهای عنکبوت است که بین شاخ و برگهای درختان تنیده می شوند و لاروها در داخل آنها گرفتار گشته و مستاصل شده و بعد از مدتی از بین می روند.
مدت زمان لازم بین خروج لارو از لانه ابریشمی و نفوذ در نبات بسته به شرائط و تسهیلات فرق می کند. این مدت در مشاهدات رجبی و دانیالی حداقل 45 دقیقه و بطور متوسط 1-2 ساعت بوده است. این فاصله زمانی از نظر مبارزه حساس است، چون در این مرحله اثر سموم آسانتر و سریعتر انجام می گیرد. لاروهای سن اول از نازکترین عضور خشبی یعنی رگبرگها تا شاخه های به قطر 8 میلیمتر را مورد حمله قرار می دهند.
قسمتی از نبات که بیشتر از همه مورد حمله لاروهای سن اول قرار می گیرد محل اتصال دمبرگ به ساقه های نازک است. به طور کلی تمام لاروهای سن اول در جوانترین اعضای نبات که در سرشاخه‌ها هستند خود را متمرکز می‌کنند. حتی در بعضی موارد دیده شده است که لاروهای سن اول به رگبرگهای فرعی برگ نیز حمله‌ور شده اند.
لاروهای سن اول کرم خراط بعد از مدتی تغذیه از اعضای مورد حمله خود از همان سوراخ ورودی خارج شده و به شاخه های قطورتر نبات حمله می کنند. اگر این انتقال از قسمتهای پائین را مهاجرت بنامیم یک لارو این مهاجرت را چندین بار انجام می‌دهد، تا بالاخره به آخرین قسمت مورد نظر که شاخه های بسیار قطور و تنه اصلی میباشد منتقل میگردد و در این آخرین قسمت است که پس از طی دوره لاروی و تغذیه کامل تبدیل به شفیره میگردد. دوره شفیرگی 20-40 روز طول می کشد و در کرج این زمان بتدریج از اوائل اردیبهشت ماه شروع شده و تا اوائل شهریور ماه یعنی نزدیک به 5 ماه ادامه دارد.
روش های مبارزه با کرم خراط:
در گذشته باغداران برای نابودی کرم های خراط درخت گردو، از خمیر آنتی تارلو و سیم مفتول استفاده می کردند. اما بعدها متوجه شدند که این روش نمی تواند کرم ها را به طور کامل از بین ببرد و امروزه روش های جدیدتر و بهتری برای رفع کرم خراط افت پیشنهاد می شود. یکی از این روش ها، مراقبت درست از درختان و آبیاری آن ها به روش اصولی و منظم است. با این کار می توانید تا حد زیادی از حمله این آفت به درختان خود جلوگیری کنید.
برخی از مهمترین کارهایی که شما می توانید برای مقابله با این حشره و نابودی آن انجام دهید عبارتند از:
استفاده تله های فرمونی :
چنین تله هایی مانع از تخم ریزی پروانه فری می شوند و می توانند از افزایش جمعیت کرم خراط جلوگیری کنند.
استفاده از تله های نوری :
تله های نوری نوعی نور مصنوعی هستند که کرم خراط را به سمت خود جذب می کنند. سپس این کرم ها با استفاده از تیغه ای که در اطراف تله وجود دارد، به سمت یک بطری هدایت شده و به دام می افتند. جالب است بدانید اکثر حشره هایی که در بطری گرفتار می شوند، حشره های نر هستند. به این ترتیب در جفت گیری این حشرات اختلال به وجود آمده و در نهایت، تعداد آن ها کاهش پیدا می کند.
دشمنان طبیعی آفت:
از نظر عوامل طبیعی کنترل کننده، پرندگان به خصوص دارکوب از دشمنان طبیعی مؤثر کرم خراط می باشد و در حفاظت و حمایت آنها باید نهایت کوشش به عمل آید. مورچه ها به فراوانی از تخمهای این آفت تغذیه می کنند. چندین گونه از زنبورهای مختلف وجود دارد که پارازیت مراحل لارو و شفیره این آفت هستند.
در رابطه با دشمنان طبیعی پروانه فری، در بین عوامل زنده نقش مورچه ها را نباید از نظر دور داشت. بنظر می رسد مورچه ها مهمترین حشره شکاری پروانه فری در ایران هستند. مرحله‌ای از زندگی پروانه فری که بیشتر از همه مورد حمله مورچه ها واقع می شود تخمهای این حشره است. به همین علت تخم پروانه فری در باغ ها باشکال پیدا می شوند.
بنظر ما سمپاشی‌هائی که در باغها مورد حمله پروانه فری بر علیه آفات مختلف انجام می شود گذشته از تمام جنبه های آن یک ضرر عمده دارد و آن اثر کشنده سم روی مورچه های مختلف باغی است که در نتیجه به بالا رفتن جمعیت آفت چوبخوار پروانه فری کمک می کند. در ضمن مطالعات روی مهاجرتهای لاروهای پروانه فری دیده شده که لاروها در موقع مهاجرت که مستلزم خارج شدن از دالان قدیمی است مورد حمله بعضی از حشرات شکاری مانند سن هائی از خانواده Reduviidae قرار می گیرند.
این سن ها که پرداتور هستند لاروهای بسیار درشت کرم خراط را نیز در حال حرکت گرفتار کرده و با خرطوم خود محتویات داخلی آنها را می‌مکند. نقش پرنده ها در تقلیل جمعیت این آفت مخصوصاً لاروهای آن باید مورد توجه قرار داد. پرنده ها لاروهای در حال مهاجرت را اغلب مورد حمله قرار داده و از آنها تغذیه می نمایند.
شیمیایی :
استفاده از سم های مختلف :
در حال حاضر سم ها و پی اف های زیادی برای مقابله با کرم خراط درخت گردو وجود دارد. استفاده از این سم ها راه قطعی تری برای از بین بردن این آفت است. اما شما باید در انتخاب سم دقت کرده و حتما بعد از مشورت با افراد متخصص، سم های مخصوص برای رفع این مشکل را تهیه نمایید.
استفاده از سم اتریمفوس متیل به نسبت ۲ در هزار تلفات معادل ۹۰ درصد روی آفت وارد می کند. همچنین استفاده از خمیرهای سمی نظیر آنتی تارلو می تواند تلفات ۱۰۰ درصد روی جمعیت آفت ایجاد کند. استفاده از خمیرها به این صورت است که مقداری از خمیر را در داخل دالان فعال (که به وسیله خارج شدن فضولات شناخته می شود) وارد نموده و سوراخ خروجی آن را با گل یا چسب باغبانی مسدود می کنند. گاز سمی حاصل از این خمیر داخل فضای خالی دالان لاروی را پر کرده و کرم خراط را می کشد.
بعضی از باغداران با استفاده از سموم گازی دیگر لاروهای داخل دالان ها را از بین می برند. کنترل شیمیایی در سطح وسیع از طریق سمپاشی سرشاخه ها امکانپذیر است. در این صورت باید تاریخ ظهور حداکثر لاروهای سن اول را به کمک تله های نوری و غیره مشخص کرد و سپس با استفاده از سمومی مانند گوزاتیون ۲۰ درصد امولسیون به نسبت ۲ در هزار درختان آلوده را سمپاشی نمود.
وقتی لاورها در قسمت چوبی نشده سرشاخه ها فعالیت دارند استفاده از دیمیکرون ۴۰ درصد که یک حشره کش سیستمیک است به نسبت ۱۰۰ گرم در ۱۰۰ لیتر آب نتایج خوبی می دهد. بهترین نتیجه در مورد کنترل شیمیایی با لاروهای این آفت موقعی است که لاروها تازه از تخم خارج شده و هنوز به داخل شاخه ها نفوذ نکرده اند و حشره کش هایی از قبیل موینفوس، دیتیون و آزینفوس متیل در این مورد بهترین نتایج را نشان داده اند.
