میکرو المنت ها
نقش آهن :
آهن فلزی نسبتاً فراوان در جهان است و اهمیت حیاتی در زندگی حیوانات و گیاهان دارد. فلزی خالص که دارای فعالیت شیمیایی زیاد است. هسته زمین دارای ترکیبی از 10 درصد آهن و هیدروژن است. این فلز چهارمین عنصر فراوان از نظر وزنی در پوسته زمین است. عمومی ترین ترکیب این عنصر هماتیت است که در داخل رسوبات سیاه سواحل و صخره های رودخانه ها یافت می شود. آهن نقش مهمی در زندگی جانوران به علت وجود آن در هموگلوبین خون دارد .
ماده غذایی آهن، یکی از عناصر غذايي كم مصرف است كه وجود آن به اندازه كافي براي رشد گياهان زراعي و باغي لازم است و در تشکیل سبزینه گیاهان زراعي و باغي نقش ارزنده اي دارد.
آهن در ساختار هموپروتئین ها مانند سیتوکروم ها ، سیتوکروم اکسیداز و لگ هموگلوبین شرکت میکند. آهن گرچه در ساختار کلروفیل وجود ندارد ولی در سنتز آن نقش مهمی دارد. این عنصر به اشکال مختلف کانی در خاک وجود دارد.
علائم کمبود آهن :
- اگر گیاهی قادر به جذب آهن به مقدار كافي قادر نباشد ابتدا فاصله بین گلبرگ ها و سپس با شدت یافتن كمبود، به جز رگبرگ ها، تمام سطح برگ زرد مي شود.
- چون آهن در گیاه پویا نیست (غیر متحرك است) علائم ابتدا در برگ هاي جوان و در قسمت بالای ساقه مشاهده مي شود .
- باید توجه داشت كه تنها كمبود آهن به زردي برگ منجر نمي شود، كمبود ازت، گوگرد، منیزیم و برخي عناصر غذایی دیگر، بعضي آفات و بیماري ها و یا نور كم در مواردي به پریدگی رنگ برگ مي انجامد.
نقش منگنز :
منگنز در بعضی واکنش های آنزیمی شرکت می کند و موجب فعال شدن تعدادی از آنزیم ها بویژه دکربوکسیلاز و دهیدروژنازهای چرخه کربس می شود. این عنصر نیز به صورت دو ظرفیتی قابل تبادل است ولی به شکل نامحلول در خاک وجود دارد. می توان گفت مهم ترین نقش منگنز در گیاه در مرحله فتوسنتز و تولید اکسیژن است که جلوی فعالیت رادیکالهای آزاد را گرفته و مانع از مانع از تخریب و انهدام اسیدهای چرب موجود در غشاء می شود. منگنز همچنین در سنتز قندها مؤثر است.
چوبی شدن ساقه گیاه بستگی به منگنز داشته و در صورتی که میزان آن کافی باشد گیاه را در برابر کلیه امراض و قارچها و آفات مقاوم می کند. کلروپالستها در گیاهان، حساس ترین بخش نسبت به کمبود منگنز هستند.
علائم کمبود منگنز :
برگها یک کلروز کوچک بین رگبرگی تحت شرایط محدودیت کاربرد منگنز از خود نشان میدهند. مراحل اولیه کلروز که توسط کمبود منگنز ایجاد میشود، تا حدّی شبیه به کمبود آهن است. این علایم از یک کلروز خفیف در برگهای جوان و مشبک شدن رگبرگها در برگهای بالغ، مخصوصاً هنگامی که زیر نور قرار دارند، شروع میشود. همچنانکه تنش افزایش مییابد، برگها به رنگ فلز مانند خاکستری ای تابنده در آمده و لکه های تیره و مناطق نکروتیک در امتداد رگبرگها پیدا میشوند. همچنین یک درخشندگی (جلوه) مایل به ارغوانی ممکن است در سطح بالایی برگها ظاهر شود.
نقش روی :
روی برای فعالیت چند آنزیم مانند الکل دهیدروژناز و کربنیک انیدراز مورد نیاز است. این عنصر در خاک ها به مقدار متغیر وجود دارد ولی نسبت روی قابل جذب و یون روی ضعیف است. کمبود آن در ترکیب و تشکیل اسید ریبونوکلئیک و در نتیجه تشکیل پروتئین گیاهی نقش مهمی ایفا می کند. روی آثار عمیقی در متابولیسم نرمال گیاه دارد و بطور کلی متابولیسم کربوهیدراتها، پروتئین، اکسین و فرآیندهای زایشی تحت تأثیر شدید کمبود روی قرار می گیرند. کمبود روی باعث کاهش 70-50 درصدی فتوسنتز، کاهش محتوای کلروفیل، ساختمان غیر نرمال کلروفیل، کاهش تعداد کلروپلاست غلاف آوندی و افزایش فسفر غیر آلی می شود. روی در تشکیل میوه نیز نقش مهمی داشته و برای جلوگیری از ریزش گلها و جوانه ها توصیه می شود. در اثر کمبود روی سنتز در RNA کاهش و اسید های آمینه تجمع می یابند که علت آن کاهش انتقال اسید های آمینه و پروتئین است.
علائم کمبود روی :
برگها یک مورد نکروز پیشرفته بین رگبرگی نشان میدهند. در مراحل اولیه کمبود روی، برگهای جوانتر زرد شده و سطح بالایی برگهای بالغ، به صورت سوراخ سوراخ در می آید. همچنین مخروطی شکل شدن رایج است. همچنانکه کمبود پیشرفت میکند، این علایم به صورت نکروز بین رگبرگی شدیدی ظاهر میشود اما رگبرگ اصلی مانند مواقع ترمیم کمبود آهن، سبز باقی می ماند. در بسیاری از گیاهان به ویژه درختان، برگها خیلی کوچک شده، میانگره ها کوتاه و شبیه به حالت روزت به نظر میرسند.
شاید این مطلب را هم دوست داشته باشید: نقش عناصر مختلف در تغذیه گیاهان
نقش مس :
مس در ساختار سه نوع پروتئین وجود دارد و چند آنزیم را فعال می کند. یون های مس تنها به صورت کمپلکس و قابل مبادله به ماده آلی، متصل و قابل جذب می باشند. در صورت کمبود مس، برگها کوچک مانده و سرشاخه های جوان دچار برگ سوختگی می شوند قلیایی، مس بطور کلی غیر قابل جذب برای گیاه می باشد، لذا بازده مس موجود در خاک های ایران بسیار PH و در محیط هایی با پایین است. این عنصر در سیستم های آنزیمی اکسیداز – کاتالاز ضروری است و در واکنش های انتقال الکترون سهیم بوده و فعال کننده چندین آنزیم است. این عنصر در گیاه متحرک نیست، لذا همواره به شکل رسوب در خاک باقی می ماند.
علائم کمبود مس :
برگهای دچار کمبود مس پیچیده شده و دمبرگ آنها به سمت پایین خم میشود. کمبود مس می تواند با کلروز خفیف سرتاسری همراه با فقدان فشار ترگر همیشگی در برگهای جوان، بیان شود. برگهای به تازگی بالغ شده، مشبک، رگبرگهای سبز همراه با مناطق سفید شده تا خاکستری مایل به سفید از خود نشان میدهند. برخی برگها، نقاط تُو خالی کلروتیکی نشان داده و تمایل به خمیدن به سمت پایین دارند. برگها کوچک و کلروتیک همراه با لکه های نکروتیک میباشند.
نقش بور :
این عنصر برای تشکیل دیواره سلولی، انتقال قندها و نشاسته تشکیل جوانه انتهایی تشکیل دانه و لوله گرده ضروری می باشد. با وجود اینکه بور در خاک خیلی پویا می باشد اما در گیاه پویایی آن خیلی کم است. در نتیجه کمبود و سمیت آن هر دو حائز اهمیت است، لذا روش کاربرد بور نقش مهمی در میزان استفاده آن دارد.
علائم کمبود بور :
برگهای دچار کمبود بر یک کلروز عمومی خفیف نشان میدهند. تحّمل گیاهان به تغییرات زیاد بر، به اندازه ای است که غلظتهای مورد نیاز برای رشد گیاه تا غلظتهای سّمی آن برای گیاهان حساس به بور، اختلاف اندکی دارند.
نقش مولیبدن :
مولیبدن احتمالاً در آوندهای چوبی صورت می گیرد. هرچند که از سوی دیگر قدرت جابجایی آن در گیاه نسبتاً انتقال کم است و به همین دلیل این عنصر بیشتر در آوندهای آبکشی و سلولهای پارانشیمی متمرکز می شود و به دلیل ناچیز بودن مقدار مولیبدن قابل جذب در خاک، غلظت آن معمولاً در بافت های گیاهی کم است.
علائم کمبود مولیبدن :
برگها بعضی لکه های خال مانند همراه با کلروز بین رگبرگی نشان میدهند. یک علامت ابتدایی برای کمبود مولیبدن، کلروز سرتاسری عمومی است که شبیه به علامت کمبود نیتروژن است با این تفاوت که بدون رنگ مایل به قرمز در سطح پایینی برگها میباشد. این امر از نتایج تقاضا برای مولیبدن در احیاء نیترات، که به کاهیده شدن اولیه در آسیمیلاسیون به وسیله گیاه نیاز دارد، میباشد. بنابراین علایم اولیه کمبود مولیبدن در حقیقت ناشی از کمبود نیتروژن هستند هر چند مولیبدن مأموریت متابولیکی دیگری در گیاه دارد و از این رو علایم کمبود آن حتی هنگامی که نیتروژن احیاء شده در دسترس است، وجود دارد.
نقش کلسیم :
عنصر کلسیم نقش گسترده ای در گیاهان ایفا میکند. پایداری دیواره سلول و غشاهای سلولی همچنین توسعه سلول از وظایف این عنصر می باشد. تعادل کاتیون و آنیون، فعال شدن برخی آنزیمها و تنظیم فشار اسمزی از دیگر فعالیت های این عنصر است. کلسیم در توسعه ریشه نقش داشته و از صدمات ناشی از تنشهای سرمازدگی و مکانیکی مانند باد جلوگیری میکند.
کلسیم برای افزایش کیفیت، رنگ پذیری میوه ها، افزایش مدت زمان انبارداری محصولات و کاهش بیماریهای فیزیولوژیکی نظیر پوسیدگی گلگاه ضروری است.
کلسیم میتواند منجر به کاهش ضایعات ناشی از لکه تلخ گردد.
علائم کمبود کلسیم :
برگهای جوان نزدیک شاخه بد شکل، چروکیده شده و نوک برگ ها به طرف بالا و حاشیه آنها به طرف بالا یا پایین لوله می شود. حاشیه برگ نامنظم و پاره پاره می شود. رشد ریشه کم و انشعابات آن محدود است. روی ریشه لکه های قهوه ای یا مرده نیز مشاهده می شود. کمبود بیشتر از همه خودش رو در میوه ها و بافت های ذخیره ایی سبزیجات مانند غده سیب زمینی نشان می دهد که بصورت لکه های سیاه رنگ و حالت سوختگی دارد.
علائم کمبود در میوه ها :
- چوب پنبه ای شدن و نرمی بافتهای داخلی
- عارضه آبگز شدن
- بد شکل شدن میوه ها
نقش منیزیم :
منیزیم تنها جزء معدنی مولکول کلروفیل بوده و می تواند در اندام های گیاهی به سهولت منتقل شود. شاید مهم ترین وظیفه منیزیم حضور در مولکول کلروفیل با عنوان یون مرکزی می باشد.
همچنین منیزم در فعال سازی آنزیم ها نقش داشته و به علت الکترون دوست بودن باعث جذب فسفات و فعال کردن فسفوکینازها، دکربوکسیلازها، دهیدرازها و … می گردد. منیزیم جذب سایر عناصر غذایی مخصوصاً فسفر را تنظیم کرده و در تولید مواد قندی تاثیر دارد. در غلات باعث افزایش کیفیت و سنتز پروتئین می گردد.
منیزیم در ساخته شدن روغن در گیاه دخالت داشته به همراه گوگرد سبب افزایش مقدار روغن در برخی از گیاهان روغنی به ویژه دانه های روغنی (کلزا، پنبه، سویا، آفتابگردان) می گردد.
علائم کمبود منیزیم :
محصولات حساس به کمبود منیزیم عبارت است از مرکبات، انگور، پنبه، ذرت، سیب زمینی، چغندر قند، نیشکر، سویا، آفتابگردان، کلزا، غلات، سبزیجات و صیفی جات که عکس العمل این محصولات به نانو کود کلات منیزیم مثبت می باشد.
رابطه آنتاگونیستی (برهمکنش منفی) بین منیزیم با پتاسیم و کلسیم برقرار می باشد، به نحوی که در بیش بود کلسیم و پتاسیم علائم کمبود منیزیم قابل مشاهده است و هر چه غلظت منیزیم کمتر باشد کمبود تشدید می گردد. کمبود آن در گیاه سبب کاهش مقدار کلروفیل و در نتیجه کندی رشد می گردد.
زرد شدن مابین رگبرگها، ریزش برگ ها، كاهش فتوسنتز، ظهور لکه های ارغوانی (آنتوسیانین) در بین رگبرگها، کوچک شدن میوه ها از علائم کمبود منیزیم است.
نقش گوگرد :
گوگرد در ساخت پروتئین و اسید آمینه، افزایش مقاومت گیاهان به خشکی و سرما، ساخت کلروفیل، تشکیل گلوتاتیون و کوآنزیم دارای خاصیت قارچ کشی، جلوگیری از تجمع نیترات، ساخت قند و نشاسته نقش مهمی دارد.
علائم کمبود گوگرد :
کاهش رشد، زردی و کوچک شدن برگهای جوان، ظهور رنگ ارغوانی در پشت برگ ها، نازک شدن ساقه ها، به تاخیر افتادن رشد غلات، کاهش تشکیل غده در ریشه های حبوبات و در نتیجه کاهش ثبت نیتروژن، عدم رسیدگی میوه ها و سبز ماندن آنها از علائم کمبود گوگرد می باشد.
ماکرو المنت ها یا عناصر پر مصرف
نقش نیتروژن :
رشد متعادل گیاه به این عنصر وابسته است. این عنصر در ساختار بیومولکول ها (پروتئین ها ،تمام آنزیم ها ، کلروفیل، ترکیبات حدفاصل متابولیسمی ، ترکیبات انتقال دهنده انرژی و حتی در ساختمان RNA و DNA) نقش مهمی به عهده دارد.
علائم کمبود نیتروژن :
کاهش رشد گیاه، زردی و کوچک شدن برگها، ضعف در برگهای پیر، ریزش پیش از موقع برگها، کاهش میزان اسید آمینه و پروتئین، ظهور رنگ زرد، قرمز و بنفش مایل به قرمز در اواخر رشد در نتیجه تشکیل رنگ آنتوسیانین.
نقش فسفر :
تشکیل ساختمان سلولی گیاه، رشد گیاه، تولید و انتقال انرژی، ساخت اسیدهای نوكلئيك، تشکیل گل و دانه بندی به این عنصر وابسته است.
علائم کمبود فسفر :
توقف رشد گیاه، ریزش برگهای پیر، افزایش ورود کربوهیدراتها به ریشه، تغییر مورفولوژی ریشه، کند شدن رشد بخش هوایی و ریشه.
نقش پتاسیم :
عنصر پتاسیم در فعال شدن آنزیم ها، متابولیسم مواد هیدروکربن، ساختن پروتئین، فتوسنتز، تنظیم فشار اسمزي، بزرگ شدن سلولها، تقسیم سلولي و رشد، باز و بسته شدن روزنه ها، انتقال مواد در آوندهاي آبكش، موازنه آنیونها و کاتیون ها نقش اساسي و مهمي به عهده دارد.
پتاسیم سبب افزایش کارایی مصرف آب، افزایش مقاومت به سرمازدگی، خشكي، شوري و آفات و بیماریها می گردد. پتاسیم تأثیر شدت نور را متعادل کرده و باعث افزایش غلظت کلروفیل و راندمان فتوسنتز می گردد.
گياهاني كه مواد قندي و نشاسته اي توليد مي كنند مانند چغندر قند ، نیشكر و سیب زمینی همچنین كرفس، گوجه فرنگي و یونجه نیاز بالایی به عنصر پتاسیم دارند.
پتاسیم در بهبود رنگ میوه كه یكي از مهمترین عوامل تعیین کننده کیفیت و بازار پسندی میوه است به خصوص در محصولاتي نظیر سیب و هلو و مركبات مؤثر مي باشد.
همچنین پتاسیم بر کیفیت محصولات كشاورزي به ویژه در مورد ميوه هاي گوشتي و غده اي مانند گوجه فرنگي و سیب زمینی اثرگذار است.
پتاسیم موجب بزرگتر شدن اندازه میوه ها به خصوص در مركبات مي شود، همچنین خاصیت انباري را افزایش داده و مانع تجمع نیترات در سبزی و صیفی مي گردد.
استفاده از پتاسیم بازدهی کودهای ازته را بالا برده و باعث افزایش جذب عناصر ریز مغذی به ویژه آهن، روی و منگنز می گردد.
علائم کمبود پتاسیم :
زردي و سوختگي كنار برگ ها، کاهش مقاومت به خشكي، حساسیت بیشتری نسبت به شوري، آسیب به سرما و حمله بيماري قارچي، کاهش رشد، کوتاه شدن میانگره ها و کوچک ماندن برگ ها، کلروز میان گره ها و سبز ماندن رگبرگ ها، نوک کشیده شدن میوه ها و عدم تکامل در قسمت دم میوه.
