علفهای هرز باریک برگ بصورت علفی و معمولاً داراى ساقهٔ ماشوره‌اى هستند. برگ‌ها متناوب، در دو رديف، باريک، رگبرگ‌ها موازي، غلاف‌دار و معمولاً داراى ناخنک (ليگول) و گوشک‌دار (آريکل) هستند. شرح خصوصيات مهمترين علفهای هرز باریک برگ گندم در اين تيره به قرار زير است:
🌿 یولاف وحشی – جودوسر
نام انگليسى: Wild oats, Bearded oatgrass, Drake, Hover ,Fly oat, Poor oats, Sowlers
گياهچه
گياهچه‌هاى يولاف وحشى را مى‌توان از طريق برگ‌هاى شاداب، آبدار و نرم آن از ديگر گياهان متمايز ساخت. پهنک برگ و غلاف آنها بسيار کوچک، به‌طور پراکنده و غير متراکم کرک‌دار که با افزايش تعداد کرک‌هاى بر ظرافت آنها افزوده شده و براى مشاهدهٔ آنها بايد از ميکروسکوپ يا ذره‌بين استفاده کرد. اين برگ‌ها در قاعده اوريکول يا زائدهٔ گوش‌مانند نداشته اما ليگول برگ‌ها بزرگ، سفيدرنگ و نوک‌تيز است.
گياه کامل
– اندام‌هاى رويشى :
گياهى يک‌ساله، زمستانه، به ارتفاع ۳۰ تا ۱۲۰ سانتى‌متر که توسط بذر تکثير مىيابد. يولاف وحشى شباهت زيادى به انواع زراعى آن داشته، رشد آن سريع، ساقهٔ آن منفرد، راست به رنگ سبز تيره، فاقد کرک و از قاعده منشعب است. برگ‌ها نازک، ظريف، نوک‌تيز، پوشيده از کرک‌هاى بلند و ياف فاقد کرک و به طول ۸ تا ۲۵ و عرض ۶ تا ۱۲ ميلى‌متر هستند.
– اندام‌هاى زايشى :
پانيکول به‌صورت خوشه‌اى باز، غيرمتراکم، آويزان و رو به سمت زمين، سنبلک‌ها شامل ۲ تا ۳ گلچه، به طول 2.5 سانتى‌متر، پوشينه‌ها تقريباً مساوي، به طول 2.5 تا ۳ سانتى‌متر و داراى ۸ تا ۹ رگه بوده و سرنيزه‌اى شکل و نوک‌تيز هستند. پوشينک عقبى به طول 1.4 تا 2.5 سانتى‌متر و داراى ۷ رگه که در انتهاء دو دندانه‌اى است و ريشکى به طول ۳ سانتى‌متر دارد و در قسمت پائين‌تر داراى پيچ‌خوردگى است.
بذر اين گياه به رنگ‌هاى مختلف، از سفيد تا قهوه‌اي، سياه، خاکسترى و يا زرد روشن، به طول ۸ تا ۱۰ ميلى‌متر و پوشيده از کرک‌هاى ظريف و ابريشمى است که بدين‌وسيله از گونه‌هاى زراعى ديگر متمايز مى‌شود.
محل رشد و پراکنش
از جمله علف‌هاى هرز مهمى است که پرانش وسيعى در سطح ايران دارد و در بسيارى از مناطق ايران و در انواع محصولات زراعى مختلف، زمين‌هاى باير و باغ‌ها مشاهده مى‌شود. يولاف وحش از مهمترين علف‌هاى هرز مزارع گندم محسوب مى‌شود. بذر آن در مدت زمان کوتاه و قبل از رسيدگى محصول اصلى رسيده و ريزش مى‌نمايد. هر گياه قادر است حدود ۶۰۰۰ بذر توليد کند و اين بذرها مى‌توانند به مدت چندين سال به‌صورت خواب در خاک باقى بمانند. اين گياه به خاک حساسيّت زيادى نداشته و در انواع مختلف خاک‌ها يافت مى‌شود.
🌿 چچم – گیجدانه – تلخک
نام علمى:Lolium temulentum L
نام انگليسى: Poison rye grass, Darnel , Bearded rye grass
گياه کامل
– اندام‌هاى رويشى :
گياهى است علفي، يک‌ساله، به ارتفاع ۴۵ تا ۶۰ سانتى‌متر که توسط بذر تکثير مىيابد. پهنک برگ به عرض ۳ تا ۶ ميلى‌متر، کمى خشن (به‌خصوص در سطح فوقانى آن)، غلاف برگ‌ها نيز صاف و بدون کرک است و دو لبهٔ آن در يک طرف روى‌هم قرار مى‌گيرند. ريشه‌ها ظريف و فيبرى شکل هستند.
– اندام‌هاى زايشى :
گل‌آذين سنبله، نسبتاً طويل، باريک و داراى سنبلک‌هائى است که در دو رديف مقابل محور اصلى سنبله قرار مى‌گيرند. سنبلک‌ها کوچک و مسطّح، گلوم خارجى آن هم‌اندازه يا بلندتر از سنبلک بوده و داراى نوک تيزى است.
بذرهاى اين گياه بيضى باريک و کشيده، قهوه‌اى رنگ و به اندازهٔ ۳ تا ۶ ميلى‌متر است که معمولاً در انتهاء آن ريشک کوتاهى ديده مى‌شود.
محل رشد و پراکنش
علف هرزى است که در مزارع گندم، مراتع، کنار جاده‌ها و زمين‌هاى باير مى‌رويد و معمولاً مشکل جدّى و مهمى ايجاد نمى‌کند. گياهى است سمّى و مصرف آن توسط دام ممکن است منجر به مسموميّت شديد حيوان شود.
🌿 دم روباهی صحرائی – دم روباهی کشیده
نام علمى: Alopecurus myosuroides Huds
نام انگليسى: Slender foxtail, Water foxtail
گياهچه
غلاف برگ بدون کرک، پهنک برگ‌ها داراى سطحى ناهموار و خشن و ليگول آنها غشائى است.
گياه کامل
– اندام‌هاى رويشى :
گياهى علفي، يک‌ساله و يا دوساله، به ارتفاع ۱۵ تا ۶۰ سانتى‌متر که توسط بذر تکثير مىيابد. ساقهٔ آن منفرد و يا چندتائي، بندبند، صاف و بدون کرک است. برگ‌ها باريک، نوک‌تيز، به طول ۲۰ سانتى‌متر و عرض ۵ ميلى‌متر و داراى سطحى ناهموار هستند. حاشيهٔ اين برگ‌ها در قسمت بالا داراى ناهموارى‌هائى ظريف است. سطح زيرين آنها برّاق است.
– اندام‌هاى زايشى :
گل‌آذين سنبله، راست يا کمى خميده، ظريف، به طول ۴ تا ۱۰ سانتى‌متر و قطر ۳ تا ۵ ميلى‌متر، سبز يا ارغوانى رنگ و شامل سنبلک‌هائى که 4.5 تا ۶ ميلى‌متر طول داشته و پوشيده از کرک‌هاى ريز است. گلوم‌ها به اندازهٔ ۶ ميلى‌متر، نوک‌تيز، سفيدرنگ با ۳ رگهٔ سبزرنگ که در محل شيارها داراى مژه‌هاى ريز است. لمّا نيز هم‌اندازهٔ گلوم است. معمولاً ريشک‌هاى آنها بسيار کوتاه هستند.
ميوهٔ اين گياه نيز گندمه بوده و بذرهاى آن ريز است.
محل رشد و پراکنش
اين علف هرز عمدتاً خاصّ مناطق مرطوب است؛ اما، در اکثر مناطق آب و هوائى ديده مى‌شود. در اروپا و آسيا انتشار وسيعى داشته و در نقاط مختلف ايران نيز يافت مى‌شود. دم روباهى صحرائى در حقيقت جزء گياهان مرتعى محسوب مى‌شود؛ اما، مى‌توان آن را به‌عنوان علف هرز نيز در مزارع و باغ‌هاى مختلف مشاهده کرد.
🌿 جو وحشی – جو دم موشی – جو موشک
نام علمى: Hordeum murinum L
نام انگليسى: Mouse barley, Barley grass, Wild barley
گياه کامل
– اندام‌هاى رويشى:
گياهى است علفي، يک‌ساله، ايستا، به ارتفاع ۱۵ تا ۴۰ سانتى‌متر که توسط بذر تکثير مىيابد. ساقه‌هاى آن متعدد و قاعده‌اي، برگ‌ها پهن و نوک‌تيز، فاقد کرک يا کم کرک‌دار، غلاف برگ و بخش‌هاى قاعده‌اى آن نيز کم و بيش کرک‌دار است. محل اتصال غلاف به پهنک غشائى است و اين خصوصيت در محلى که غلاف ساقه را در برمى‌گيرد به خوبى مشهود است.
– اندام‌هاى زايشى:
گل‌آذين سنبله، سنبله‌ها استوانه‌اى شکل، بدون انحناء، به طول ۳ تا ۷ سانتى‌متر و پهناى ۱۰ تا ۱۵ ميلى‌متر، گلوم‌ها زبر، سخت، خارمانند، تقريباً بدون کرک يا حاشيهٔ آن کرک‌دار و طول آنها ۱۲ ميلى‌متر است. گلچه‌هاى کناريِ سنبلک، تک‌جنسى و تقريباً تحليل يافته و داراى ريشکى کوتاه است و گلچهٔ ميانى دوجنسى است. بذرهاى اين گياه کوچک و طول آن چهار برابر پهناى آن است.
محل رشد و پراکنش
اين علف هرز به‌طور عمده در حاشيهٔ جاده‌ها، مزارع و محصولات زراعى مختلف مشاهده مى‌شود. در خاک‌ها شنى و سنگلاخى رشد نسبتاً خوبى دارد و از جمله علف‌هاى هرزى است که براى مزارع، غلاّت و باغ‌ها مشکلات فراوانى ايجاد مى‌نمايد.
🌿 ارزن وحشی – چسبک – ارزن زرد گاورس
نام علمى: Setaria viridis (L.) P. Beauv
نام انگليسى: Green foxtail
گياهچه
غلاف برگ‌هاى اوليه بدون کرک ولى در حاشيهٔ کرک‌دار است. پهنک برگ نيز بدون کرک و ليگول آن غشائى است.
گياه کامل
– اندام‌هاى رويشى :
گياهى است يک‌ساله، ايستا و به ارتفاع ۳۰ تا ۸۰ سانتى‌متر که توسط بذر تکثير مىيابد. ساقهٔ آن راست، ابتدا سبزرنگ و متمايل به قرمز، بدون کرک و يا در قسمت‌هاى پائين پانيکول پوشيده از پرزهاى ريز است. برگ‌هاى اين علف هرز فاقد کرک، چروکيده، به‌ندرت به رنگ سبز تيره، سرنيزه‌اى شکل، به طول ۵ تا ۲۰ سانتى‌متر و عرض ۴ تا ۸ ميلى‌متر و داراى حاشيه‌اى ناهموار است.
– اندام‌هاى زايشى :
گل‌آذين سنبله، متراکم، به رنگ سبز يا ارغواني، استوانه‌اى شکل، به طول کمتر از ۱۰ سانتى‌متر و راست که نزديک به انتهاء کمى خميده است. سنبله‌ها داراى تعداد زيادى ريشک بلند است که به تعداد ۱ تا ۳ عدد در زير هر سنبله وجود دارد. سنبلک‌ها به‌وسيلهٔ خارهائى احاطه مى‌شوند که سخت و محکم شده و به هنگام مصرف علوفه به دهان دام آسيب مى‌رساند.
بذر اين گياه ابتدا به رنگ سبز و در زمان رسيدگى کامل تبديل به قهوه‌اى تيره تا سياه مى‌شود. طول آن ۲ و قطر آن 1.3 ميلى‌متر، بوده، سطح آن بسيار خشن و ناهموار است. هر گياه قادر است تعداد بسيار زيادى بذر توليد نمايد.
موسم گلدهى اين گياه مرداد تا شهريور ماه است.
محل رشد و پراکنش
علف هرز ارزن وحشی را مى‌توان در اکثر مزارع، باغ‌ها، پارک‌ها، زمين‌هاى چمن، حاشيهٔ جاده‌ها، نهرها و مراتع مشاهده کرد. از جمله مهمترين علف‌هاى هرزى است که انتشار وسيع داشته و داراى تيپ‌هاى مختلفى است؛ به‌طورى‌که ممکن است بعضى از گونه‌هاى آن به ارتفاع دو متر نيز رسيده و يا پانيکول‌هاى آن طولى بيشتر از ۱۰ سانتى‌متر داشته باشند. بعضى تيپ‌هاى آن داراى ريشک‌هاى ارغوانى بوده و شباهت زيادى به دم روباهى کبير (Giant foxtail) دارد.
🌿 خونی واش – علف خونی
نام انگليسى: Lesser canary grass, Little seed canary grass
گياهچه
گياهچهٔ اين گياه از طريق رنگ سبز متمايل به آبى و ليگول سفيدرنگ و بزرگ قابل تشخيص است. ليگول آن علاوه بر رنگ سفيد زائده خارمانندى نيز در انتهاء دارد. غلاف آن نيز در قاعدهٔ خود داراى رنگيزه‌هاى قرمزرنگ است.
گياه کامل
– اندام‌هاى رويشى :
گياهى است علفي، يک‌ساله با ساقه‌هائى راست يا خميده و به ارتفاع ۳۰ تا ۱۳۰ سانتى‌متر که توسط بذر تکثير مىيابد. اين علف هرز داراى انشعاباتى است که از قاعدهٔ آن سرچشمه گرفته و صاف و بدون کرک است. برگ‌ها صاف، باريک، نوک‌تيز، تقريباً سبز متمايل به آبى و به طول ۳۰ سانتى‌متر هستند.
– اندام‌هاى زايشى :
گل‌آذين به‌صورت پانيکولى استوانه‌اي، متراکم و کشيده يا تخم‌مرغى شکل و به طول ۲ تا ۵ سانتى‌متر است. سنبلک‌ها 4.5 تا 5.5 ميلى‌متر طول دارند و داراى يک يا چند دندانه هستند. لِما يا پوشينکِ نازا، ۲ عدد و گاهى ۱ عد و لوزى شکل و پوشينکِ زايا، به شکل تخم‌مرغى کشيده و حدود ۳ ميلى‌متر طول، نوک‌تيز و داراى کرک است.
بذرها آزاد يا همراه با براکته، متورّم، کشيده، داراى کرک، به رنگ سبز متمايل به خاکسترى و مات يا نيمه شفاف هستند.
محل رشد و پراکنش
انتشار طبيعى گياه در مناطق بياباني، استپي، زمين‌هاى شنى و خاک‌هاى سيلتى است. اين علف هرز در مزارع مختلف به‌خصوص در سبزيجات، مزارع نخود، چغندرقند، غلات، حبوبات و باغ‌ها ديده مى‌شود. علف هرزى يک‌ساله و علفى است که در کشت‌هاى زمستانه بيشتر به چشم مى‌خورد.
