شپشک ریشه گندم
نام علمی: (.Porphyrophora tritici (Bod
خانواده: Margarodidae
شناسایی آفت
بدن پوره سن اول کشیده و ارغوانی رنگ است. در این مرحله حشره دارای سه جفت پا و یک جفت شاخک می‌باشد. پوره سن دوم پا و شاخک ندارد و به شکل حبابی کم و بیش گرد به نام سیست در میآید که تنها با خرطوم بسیار باریک و درازی با گیاه میزبان ارتباط دارد رنگ عمومی در این مرحله قرمز ارغوانی و غشاء آن خیلی سست است به طوری که با کوچکترین فشار یا تماس غشاء ترکیده و مایع قرمز رنگی بیرون میآید. ماده بالغ که پس از سیست به وجود میآید بیضی شکل ،کشیده، نسبتاً مسطح و دارای سه جفت پای سینه ای و یک جفت شاخک کلفت با بندهای نسبتاً فشرده و یک جفت چشم ساده می‌باشد. افراد نر دارای یک مرحله پورگی بیشتر از افراد ماده هستند. این افراد خرمایی رنگ بوده و یک جفت بال شفاف دارند. تخم این حشره به رنگ قرمز و بیضی شکل است.
شکل ۱۲ – حشرات بالغ ماده و پوره‌های سن سه
مناطق انتشار، گیاهان میزبان، شیوه و شدت خسارت
این شپشک بیشتر در مناطق دیم فعال است و در سراسر نیمه غربی کشور کم و بیش فعالیت دارد. منتهی از آنجایی که فعالیت آن زیر خاک و در محل طوقه بوته گندم است از نظرها دور می‌‌ماند این شپشک علاوه بر گندم روی بعضی از گرامینه‌های وحشی نیز دیده شده است. آفت مذکور در محل طوقه گندم از شیره گیاهی تغذیه کرده و بوته گندم را می‌‌خشکاند در اثر خسارت، بوته ها به شدت ضعیف شده و به شدت و گاهی قادر به خوشه رفتن نیستند. وزن دانه‌ها کاهش می‌‌یابد و تعداد دانه‌ها نیز به شدت کم میشود. آلودگی اغلب لکه ای است. خسارت در حداکثر آلودگی تا نزدیک ۵۰ درصد می‌‌‌رسد.
شکل ۱۳ – تجمع P.tritici روی طوقه گندم
همه نقاط الوده زمستانگذرانی آفت به صورت پوره سن یک و در خاک می‌باشد. همزمان با شروع رشد بوته‌های گندم، پوره‌های سن یک به روی آنها منتقل گشته و بعد از قرار گرفتن در محل تغذیه، با وجود داشتن پا، بی حرکت می‌‌مانند و با خرطوم نازک خود به گیاه میزبان متصل میشوند. همراه با رشد بوته‌های گندم پوره‌های سن یک نیز رشد کرده و افزایش حجم می‌‌یابند و در نهایت با تعویض جلد، وارد سن دوم پورگی میشوند. این پوره ها به تدریج پاها، چشم و شاخک خود را از دست داده و حالت کروی شکل به خود می‌گیرند که آن را اصطلاحاً سیست می‌‌نامند پس از تبدیل شدن به سیست کامل به مرحله تفریخ رسیده و حشرات ماده بالغ و پوره‌های سن سه حشرات نر ظاهر میشوند. پوره‌های سن سه حشره نــر که از سیست خارج میشوند پس از تکامل بالاخره تبدیل به شفیره شده و پس از آن حشرات تر در طبیعت ظاهر می‌‌گردند که عمر آنها بسیار کوتاه است. هر چند که در شپشک ریشه گندم حشره نر نیز وجود دارد ولی چون نرها یک سن پورگی بیشتر از حشره ماده دارند، بین زمان ظهور حشره بالغ ماده و نر همزمانی دیده نمیشوند. لذا تولید مثل در این حشره به روش بکرزایی بوده که در آن هم نر و هم ماده تولید میشوند. حشره ماده بالغ چند روز پس از ظهور تخم‌گذاری خود را در کلوخهای سخت و به هم فشرده خاک در عمق ۱۵-۵ سانتی متری آغاز می‌‌نماید. تخم‌های مجتمع این آفت پس از سپری شدن دوره جنینی نسبتاً طولانی، تدریجاً شروع به تفریخ نموده و پوره‌های سن یک ظاهر میشوند که بقیه سال را به همان شکل می‌گذرانند. بدین ترتیب این آفت یک نسل در سال دارد.
مدیریت تلفیقی آفت
در برداشت گندم با کمباین در مقایسه با دروگر دستی ریزش دانه بر روی زمین با شدت بیشتری صورت میگیرد، این دانه‌ها در مزرعه برداشت شده و احتمالا به آیش گذاشته شده سبز میشوند و به عنوان یک منبع غذایی در اختیار آفت که در خاک است قرار میگیرد بنابراین آفت تا دوره کاشت بعدی در همان زمین با جمعیتی بالا باقی مانده و زمانیکه آن زمين مجدداً مورد کاشت واقع میشود کشت جدید را مورد حمله قرار می‌دهد. لذا جلوگیری از ریزش دانه در موقع برداشت، شخم عمیق، برقراری آیش یا تناوب و اجرای شخم به موقع بهاره در اراضی آیش جهت از بین بردن تک بوته‌های گندم و علف‌های هرز میزبان آفت داخل مزرعه که باعث از بین رفتن منابع تغذیه حشره حشره میشوند از جمله اقدامات کاهش دهنده جمعیت آفت به شمار می‌روند. اقدام شیمیایی با این شپشک توصیه نمی گردد.
منبع: آفات و بیمار‌‌ی‌های مزارع گندم در ایران – سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی
