سوسک کاپنودیس یا کرم چوبخوار طوقه و ریشه با نام علمی Capnodis tenebrionis، که به سوسک طوقه و ریشه نیز معروف است، به بسیاری از درختان میوه هسته دار مانند زردآلو، هلو، شلیل، گیلاس و … خسارت می‌زند.
این آفت در سراسر ایران وجود دارد و در آلودگی شدید، درخت میوه به طور کامل خشک میشود. سوسک کاپنودیس هر 2 تا 3 سال یک نسل دارد و زمستان را به صورت سوسک‌های بالغ در پناهگاه‌های زمستانی مانند زیر پوسته ی درختان، داخل شکاف ها، قسمت‌های پوسیده درختان و یا در لابه لای کلوخه‌ها سپری می‌کند.
شکل شناسی سوسک کاپنودیس:
سوسک کاپنودیس حشره کم تحرک است و طول آن حدودا ۱۶ تا ۲۷ میلی‌متر می باشد. این آفت به رنگ سیاه با لکه‌های سفید دیده می شود. سوسک کاپنودیس در اطراف طوقه، شکاف‌های پوسته درخت و یا در شکاف خاک حدود ۲۰۰ تا ۴۰۰ عدد تخم می‌گذارد. تخم تازه این حشره سفید و بیضی شکل و در برابر رطوبت دوام ندارند. به همین دلیل در باغ‌هایی که مرتب آبیاری می‌شوند این حشره جمعیت پایینی دارد و در باغاتی که ضعیف و کم آب هستند، خسارت بیشتری وارد می‌کنند.
لاروهای سن اول دارای دستجات بلند مو در دو طرف و انتهای بدن هستند و این موها در جابجایی لاروها به سمت طوقه و ریشه درختان نقش مهمی دارند. رنگ لاروها سفید متمایل به زرد می باشد. حلقه اول سینه لارو پهن تر از سایر حلقه های بدن می باشد و شکل خاصی به آن می دهد.
چرخه زندگی:
کاپنودیس یک نسل را در دو تا سه سال سپری می کند. به بیان دقیق تر کاپنودیس زمستان سال اول را به صورت حشره کامل زیر کلوخ‌های خاک یا هرگونه پناهگاه سپری می کند.
در فصل بهار حشره کامل از برگ و پوست درخت تغذیه و پس از جفت گیری، تخم گذاری می کند. تخم گذاری این آفت عموما در اطراف طوقه و در شکاف های پوست تنه درختان مسن و یا در شکاف خاک است. لاروهای این آفت پس از تفریخ از تخم ها از لایه زیر پوست و کامبیوم طوقه و ریشه درختان تغذیه و دالان هایی ایجاد می کنند و آفات بالغ حتی از برگ های درختان و گاها از دمبرگ ها نیز تغذیه می کنند. آسیب این آفت بر روی درختانی که به هر دلیلی ضعیف شده اند بیش تر است.
در زمستان سال بعد کاپنودیس به صورت لارو در دالان‌های محل طوقه و ریشه درخت سپری می کند. در نهایت لاروها در هر کجا باشند، برای شفیره شدن به طوقه باز می گردند و به حشرات کامل تبدیل می شوند و این چرخه مرتبا تکرار میشود.
این حشره سوسکی نسبتا بزرگی است و آفت بالغ آن در دو اندازه مختلف در باغات دیده شده است که هر دو متعلق به یک گونه اند.
همان گونه که پیش تر اشاره شد، حشرات کامل این آفت از برگ درخت تغذیه می کنند. همین موضوع نیز باعث پاره شدن برگ و ضعیف شدن درخت خواهد شد. همچنین با تغذیه لارو از زیر پوست در ناحیه ریشه و طوقه درخت دالانی ایجاد می شود که زمینه ساز خشک شدن و نابودی درخت را فراهم می کند.
خسارت:
درختانی که از نظر اقدامات زراعی لازم به خصوص آبیاری در تنش قرار بگیرند بیشتر در معرض حمله سوسک کاپنودیس واقع می شوند. بر اثر فعالیت لاروی آفت، درختان ابتدا دچار ضعف و نقصان محصول شده و در صورت شدت آسیب آفت، خشک شده و از بین می روند.
به دلیل زندگی لاروها در زیر پوست درختان، پوست درختان آفت زده گرچه به ظاهر طبیعی است ولی بافت سطحی آن معمولا مرده است و با یک فشار مختصر متلاشی می شوند.
فعالیت لارو بیشتر روی گیاهان جوانتر می باشد و لاروها عمدتا از پوست و قسمت چوبی ریشه یا همان کامبیوم تغذیه می کنند.
در اثر تغذیه ی لاروها جریان شیره ی گیاهی قطع می شود و به همین نسبت از رشد شاخه ها و باردهی درختان کاسته می شود. به همین دلیل یک لارو حتی قادر است یک درخت 3-4 ساله را خشک کند.
کنترل تلفیقی سوسک کاپنودیس:
کنترل آفت کاپنودیس به طور معمول باید در بهار انجام شود به دلیل طولانی بودن عمر لارو های حشره و همچنین مکان پنهان شدن آن ها، مبارزه شیمیایی علیه آفت مقرون به صرفه نیست و باید اولویت دوم کشاورز باشد.
🦗 کنترل زراعی و بهداشتی:
تغذیه اصولی و تقویت درختان توام با آبیاری مناسب و خارج ساختن به موقع لاروها از داخل سوراخ های درخت به کمک اشیا نازک مانند مفتول سیمی باعث کاهش جمعیت آفت می گردد.
همچنین جمع آوری حشرات کامل سوسک کاپنودیس از روی درختان در روزهایی با تابش آفتاب به کنترل آفت کمک می کند.
هرس شاخه های خشک شده و از بین بردن بقایای آن ها و رعایت بهداشت زراعی بسیار اهمیت دارد.
آبیاری منظم و کافی درختان از این جهت موجب کنترل آفت می شوند که در تابستان شیره گیاه در قسمت ریشه افزایش پیدا کرده و لاروهای فعال در این قسمت دچار خفگی می شوند.
همچنین به کمک آبیاری بافت خاک سنگین شده و لارو برای حرکت خود در خاک به مشکل بر می خورد و چون نمی تواند خود را به ریشه برساند و تغذیه کند از بین می رود. یخ آب زمستانه از روشهای سنتی و کارساز برای کنترل این آفت به حساب می آید.
اصلاح نمودن بافت خاک با استفاده از مواد آلی جز اقدامات اولیه و مهم به شمار می رود.
نهایتا تغذیه مناسب و تقویت درختان در طول سال با محلول پاشی عناصر غذایی مختلف و استفاده از کودهای حیوانی کاملا پوسیده و کودهایی مانند سولفات پتاسیم به صورت خاک مصرف منجر به افزایش مقاومت درختان خواهد شد.
🦗 مبارزه شیمیایی علیه کاپنودیس:
با توجه به ظهور تدریجی و دوره تخم‌گذاری طولانی‌مدت حشرات کامل سوسک کاپنودیس و تغذیه لاروها از طوقه و ریشه‌های قطور درختان میزبان امکان مبارزه شیمیایی با آفت وجود ندارد.
اما در صورت لزوم برای مبارزه شیمیایی ابتدا باید با استفاده از تله نوری- فرومونی (فرولایت) پیک پرواز حشرات کامل را بدست آورده و سپس با استفاده از سم فنیتروتیون به میزان 4 در هزار، یا فیپرونیل مایع با دوز ۳ در هزار در 10 سانتیمتری اطراف طوقه درخت را در اواخر بهار با محلول سم آبیاری و ناحیه طوقه و تنه را کاملا محلول پاشی نمائید.
