سوسک چوبخوار درختان میوه

سوسک چوبخوار (Sphenoptera kambyses)

سوسک چوبخوار درختان میوه که یکی از آفات مهم درختان میوه سردسیری در ایران می باشد احتمالاً از دیر زمان در کشور وجود داشته ولی مطالعه و بررسی درباره آن به همچنین سایر چوبخوار آن از سال ۱۳۴۰ شروع شده است.

مناطق انتشار و میزبان:

در تمام مناطق ميوه خيز كشور فعاليت دارد. روی تمام درختان میوه هسته دار متعلق به خانواده رزاسه به جز آلبالو دیده شده است، روی گیلاس فعالیت کمتری دارد. این گونه بیشتر در مناطق گرم و بسیار گرم فعال می‌باشد در صورتیکه گونه S.davatchii در مناطق سرد فعال می‌باشد.

مورفولوژی:

حشره کامل: حشره کامل به طول ۹/۴ تا ۱۲/۸ میلی‌متر، رنگ عمومی بدن قهوه‌ای تیره، زیر بدن و پاها به رنگ مسی برنزه‌، پنجه‌ پاها و شاخکها تیره‌تر از رنگ عمومی بدن و دو مفصل اول شاخکها انعکاس قرمز دارند. دومین مفصل شاخک کوتاهتر از سومین مفصل آن است و این یکی از مهمترین نکات برای تشخیص این گونه از گونه بسیار نزدیک به آن یعنی S.davatchii است.

در نرها ساق پای وسطی خمیده و در ضمن آخرین نیم حلقه شکمی در انتها بریده به نظر می‌رسد. در ماده‌ها ساق پای وسطی تقریبا راست بوده و آخرین نیم حلقه شکمی مدور است.

تخم: تخم بیضوی است و قطر بزرگ آن به طور متوسط یک و قطر کوچک آن هفت 0.7 میلی متر است. سطح زیرین تخم که به پوست تنه و شاخه می چسبد از غشایی بسیار نازک و شفاف تشکیل شده در حالی که سطح مقابل آن که آزاد است دارای دوغشاء بوده که غشاء خارجی بسیار نازک و کاملاً شبیه غشاء نازک قسمت مقابل است ولی غشاء داخلی ضخیم بوده و تغییر رنگ تخم نیز مربوط به همین پوسته داخلی است. بدین معنی که این قسمت در اوائل عمر تخم زرد بسیار روشن است و سپس به تدریج سیاه شده و از بیرون جلوه ای خاکستری به تخم میدهد.

لارو: لارو این حشره شکل کلی لاروهای خانواده Buprestidae را دارد. بدن از چهارده مفصل تشکیل شده است (یک مفصل سر ، سه مفصل سینه و ده مفصل شکم). مفصل اول سینه بزرگ ترین است که روی سطح پشتی دارای دو شیار طولی است که در یک سوم قسمت بالایی خود به هم ملحق شده اند. سطح زیرین این مفصل نیز یک شیار طولی دارد. لارو این حشره چوب خوار در حداکثر رشد خود به ۳۰ میلیمتر میرسد و تنها اختلاف ظاهری آن با لارو S.davatchii گذشته از اندازه و بدن شاخکهای آنست.

شفیره: شکل و ساختمان شفیره این گونه با گونه یS.davatchii  از نظر شکل و ساختمان یکسان بوده و به طور کلی مشخصات شفیره در تمام دوره شفیرگی مشابه نیست و خصوصیات آن بر حسب دوره زندگی به تدریج تغییر کرده و سه مرحله دارد. مرحله اول پرونمف است که در این مرحله رنگ شفیره به رنگ سفید شیری می باشد وحلقه های بدن برجسته می باشد. مرحله دوم نمف است که شفیره فرم حشره بالغ به خود می‌گیرد و روی بدنه آن آثار پاها و بال ها به وجود می آید و رنگ آن در این مرحله سفید نقره ای شفاف است. بالاخره در مرحله سوم شفیره کاملاً به شکل حشره بالغ در می آید و پاها و بالها کاملا واضح است. طول آن کوتاه تر و در حدود طول حشره بالغ در می آید.

زیست شناسی:

اين حشره يك نسل در سال دارد. قسمتي از تابستان و سراسر پاييز و زمستان را به صورت پيش شفيره داخل خانه‌هاي شفيرگي ايجاد شده در چوب مي‌گذراند. حشره كامل در بهار ظاهر مي‌شود. سوراخهاي خروجي بيضي شكل و به ابعاد 4/4×4/2 ميليمتر است. خروج حشره كامل تدريجي مي‌باشد. حشره كامل از برگ درختان ميوه تغذيه مي‌نمايد. حشره ماده پس از جفت‌گيري تخم‌هاي خود را به طور تك‌تك در روي تنه و شاخه‌هايي كه بيشترين مقدار آفتاب را دريافت مي‌كنند، مي‌گذارد.
مسير حركت لارو در درختان جوان و نيمه مسن از بيرون مشخص، بدين معني كه اين مسير به علت عكس‌العمل شديد گياه كه بوسيله ترشح صمغ خودنمايي مي‌كند متورم شده و مي‌تركد. از شكافهاي ايجاد شده صمغ پوشيده از فضولات و باقي مانده گياهي ناشي از فعاليت لاروها، خارج مي‌شود. لارو در مسير خود آوندهاي آبكش را قطع كرده و اگر حركات آن دوراني باشد به علت تخريب بيشتر آوندهاي آبكش باعث خشكيدن عضو مورد حمله مي‌گردد. منطقه فعاليت لاروها به علت گرما دوست بودن آنها اكثراً محدود به قسمتي از گياه است كه بيشتر آفتاب مي‌گيرد. پوست قسمت مورد حمله بعد از مدتي خشكيده و مي‌ريزد در اين صورت چوب يا سوراخهاي ايجاد شده روي آن كه مدخل خانه‌هاي شفيرگي مي‌باشند، ديده مي‌شود. لاروها پس از رسيدن به رشد كافي در قمست عريض دالان اطاق شفيرگي خود را داخل چوب تعبيه مي‌كنند، سراسر پاييز و زمستان به صورت پيش شفيرگي طي مي‌گردد. در اوايل بهار پيش شفيره‌ها تبديل به شفيره مي‌شوند و پس از 10 تا 16 روز به حشره كامل تبديل مي‌شوند.

نحوه خسارت:

مسیر حرکت لارو درختان جوان و نیمه مسن از بیرون مشخص است، بدین معنی که این مسیر به علت عکس العمل شدید نبات که به وسیله ترشح صمغ خودنمایی می‌کند متورم شده و می ترکد و از این شکاف های ایجاد شده صمغ خارج می شود این صمغهای خارج شده در اکثر موارد پوشیده از فضولات و باقیمانده گیاهی ناشی از فعالیت‌های لاروها نیز می باشند که با هم از قسمت‌های ترک خورده خارج میشوند. لاروها در مسیر خود آوندهای آبکش را قطع کرده و اگر حرکات آنها دورانی باشد به علت تخریب بیشتر آوندهای آبکش خشکیدن عضو مورد حمله تسریع می گردد. منطقه فعالیت لاروها به علت گرما دوست بودن آنها اکثر از محدود به قسمتی از نبات است که بیشتر آفتاب می گیرد.

پوست قسمت مورد حمله بعد از مدتی خشکیده و می ریزد و چوب با سوراخ های ایجاد شده روی آن مدخل خانه های شفیرگی هستند ظاهر می گردد. محدود بودن منطقه فعالیت لارو ها در زیر پوست منجر به ایجاد رقابتی سخت بین آنها می گردد. دالان های لاروی مملو از فضولات و ذرات گیاهی ناشی از تغذیه لاروها میشوند این فضولات و باقی مانده های گیاهی به تدریج رطوبت خود را از دست داده و به صورت پودر در می آیند و بعضی اوقات با شیره نباتی و یا آب باران مخلوط شده و به رنگ سیاه در می آیند. دربین دالان‌های لاروی هم صعودی و هم نزولی دیده می‌شوند و البته دالان های عمود بر خط طولی شاخه و یا تنه و همچنین دالان های بینابینی نیز دیده می شوند.

کنترل سوسک چوبخوار: