بیماری سوختگی سپتوریای گندم Septoria Leaf Blotch
عامل سپتوریوز برگ گندم قارچ است که در مرحله غیر جنسی به نام Septoria tritici شناخته میشود و متعلق به شبه رده قارچ‌های ناقص و جنس سپتوریا است. مرحله جنسی این قارچ تحت نام graminicola Mycosphaerell و متعلـق به رده آسکومیتها راسته Dothideales ، خانواده Dothidaceae و جنس Mycospharella میباشد.
گونه S.tritici دارای پیکنیدهای فرو رفته در درون اپیدرم و بافت مزوفیل برگ در هر دو سطح است. شکل پیکنیدها کروی و به رنگ قهوه‌ای روشن تا تیره میباشد. پیکنیدها اغلب به طور طولی بین رگبرگها قرار می‌گیرند.
قارچ S.triticiدر برگها ایجاد لکه‌های سبز روشن و زرد می‌کند و پس از تشکیل پیکنید روی برگ و غلاف، برگها خالدار دیده میشوند. در مرحله جنسی قارچ پریتس تشکیل شده که در داخل آن آسک و آسکوسپورها قرار دارند. آسکوسپورها دو سلولی می‌‌باشند.
در سال‌های اخیر به دلیل کشت ارقام گندم مکزیکی که مقاوم به زنگ زرد ولی حساس به برخی از بیماریها از جمله سپتوریا هستند این بیماری در بیشتر مناطق گندم کاری کشور از جمله استا‌‌ن‌های فارس، خوزستان، مازندران و گلستان به شدت شیوع یافته است.
علایم بیماری
علایم بیماری ابتدا به صورت لکه‌های کوچک نامنظم به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز به چشم می‌خورد. لکه‌ها توسط رگبرگها محدود شده و به صورت طولی توسعه می‌‌یابند. به تدریج با پیشرفت لکه‌ها رنگ آنها خاکستری میشود. لکه‌های خاکستری توسعه یافته به هم متصل شده و در نهایت تمام سطح برگ را فرا می‌گیرند. در اغلب موارد زردی و خشکیدگی برگ اتفاق می‌‌افتد بالاخره خالهای سیاه کوچک یا همان پیکنیدها در روی لکه‌ها ظاهر میشوند. بیماری به طور معمول برگهای پایینی را مورد حمله قرار می‌دهد. میزان آلودگی برگهای بالایی گیاه به شرایط محیطی و میزان حساسیت میزبان بستگی دارد. گیاه در مرحله رسیدن محصول کمتر مورد حمله قارچ عامل بیماری قرار می‌گیرد. طی مراحل رشد گیاه، پیکنیدها در بافت گیاه آلوده تشکیل و پس از رسیدن کامل اندام باردهی توده اسپور اپیدرم برگ را شکافته و به صورت فتیله‌های نازک با رنگ سفید مایل به زرد از دهانه پیکنید خارج میشود. مرحله جنسی در بیشتر مناطق اتفاق نمی افتد و از ایران نیز گزارش نشده است.
شکل ٩٤ – علایم تیپیک بیماری سپتوریا روی برگ گندم
زیست شناسی
قارچ عامل بیماری می‌تواند به صورت پیکینوسپور درون پیکنیدهای روی کاه و کلش چندین ماه باقی بماند و به عنوان ماده اولیه آلودگی تلقی گردد. پیکینوسپورها پس از قرار گرفتن برگ در رطوبت به مدت ۳۰ دقیقه یا بیشتر از پیکنیـد خـارج میشوند. معمولا در دهانه پیکنید ماده ای شفاف حاوی مقادير زیادی مواد قندی و پروتئین وجود دارد که موجب بقای اسپور در دوره‌های خشک میشود. جوانه زنی پیکنیوسپورها از طریق دراز شدن سلول انتهایی و یا از طریق جوانـه زنـي مستقيم صورت گرفته و قارچ از طریق روزنه و به طریق مستقیم از اپیدرم برگ وارد گیاه میشود. رطوبت برای تمام مراحل آلودگی شامل جوانه زنی نفوذ و گسترش میسلیوم درون بافت گیاه و تشکیل پیکنید ضروری است.
شکل ۹۵ – لکه‌های خاکستری توسعه یافته در بیماری سپتوریایی گندم
مدیریت تلفیقی بیماری
استفاده از ارقام مقاوم از بین بردن علف‌های هرز خانواده گندمیان و استفاده بهینه از کودهای ازته برای مقابله با این بیماری مؤثر واقع میشود. در صورت لزوم می‌توان مزرعه را با یکی از سموم قارچکش گروه تریازول سمپاشی کرد.
منبع: آفات و بیمار‌‌ی‌های مزارع گندم در ایران – سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی
