در فصل سرما اکثر کشاورزان بر این باورند که آفات زراعی و باغی از بین میروند در صورتیکه بسیاری از این آفات در این فصل در حال استراحت (دیاپوز) هستند و از بین نمی‌روند و خود را برای فصل زراعی آینده آماده می‌کنند. در این راستا راه‌هایی برای جلوگیری از رشد و نمو این گونه آفات وجود دارد که کشاورزان می‌توانند با رعایت کردن این اصول از میزان خسارت و جمعیت آفات در فصل زراعی پیش رو بکاهند. برای کنترل آفات و بیماری‌ها باید با بکارگیری انواع روش‌های کنترل، در قالب مبارزه تلفیقی، خسارت را کاهش داد. انواع روش‌های مبارزه با آفات و بیماری‌ها عبارتند از؛ مبارزه زراعی، مکانیکی، بیولوژیک، فیزیکی و در آخر شیمیایی. در ادامه به نکاتی اشاره خواهد شد:
یکی از مراحل کلیدی زندگی هر آفت، زمستان‌گذرانی است چرا که به دلیل تغییر شرایط آب و هوایی و بر هم خوردن امکانات ادامه زندگی و نبودن مواد غذایی، حشرات به مرحله‌ای به نام «زمستان گذرانی» وارد می‌شوند تا بتوانند در هنگام ایجاد شرایط مناسب، مجدداً فعالیت خود را شروع کنند. آفات بسته به نوع خود، به صورت تخم، لارو، شفیره و یا حشره بالغ زمستان گذرانی داشته و بدین طریق آماده مراحل آینده می‌شوند. نکته مهم در زمستان‌گذرانی، محل و شرایط آن است، چرا که تعدادی از آفات این مرحله را در خاک، برخی در بقایای گیاهی، جمعی در لابلای سنگ‌ها و کلوخ‌ها و تعدادی در زیرپوست درخت‌ها و یا در هر مکانی که دور از دسترس باشد، سپری می‌کنند. بنابراین مبارزه با آفات باغ از فصل زمستان آغاز می‌شود.
مبارزه با آفات و بیماری ها در زمستان
به طور کلی بکار بردن سموم حشره‌کش در این فصل کارایی چندانی نداشته و فقط هزینه کشاورزان را اضافه می‌کند. رعایت بهداشت باغ، تقویت باغ، هرس و حذف شاخه‌ها، معدوم کردن علف‌های هرز، یخ آب یا شخم، روغن پاشی زمستانه و کنترل بیماری‌ها به عنوان هفت عامل مهم در کنترل جمعیت آفات و بیماری‌ها و خسارت ناشی از آنها در فصل زمستان و پائیز عنوان می‌شود. در ادامه به توضیح مختصر هر یک از این عوامل پرداخته شده است:
۱- بعضی از آفات به صورت شفیره، حشره کامل، پوره و یا لارو، سنین مختلف را در داخل خاک و در شرایط نامناسب می‌گذرانند، در این حالت با دادن یخ آب زمستانه تعدادی از جمعیت آفات خفه شده و از بین میروند. استفاده از یخ آب زمستانی (آبیاری زمین در زمستان و یخ زدن آب در زمین) برای نابودی کرم طوقه بُر و کک چغندر( شپره زمستانی) موثر است.
۲- با شخم زدن و بیل زدن پای درختان نیز درصدی از جمعیت داخل خاک به سطح خاک و یا به اعماق خاک رفته و از بین میروند. شخم زدن عمیق زمین بعد از برداشت محصول جهت نابودی کرم غوزه پنبه، کرم سفید ریشه، کرم برگخوار چغندر مؤثر می‌باشد.
۳- علف‌های هرز محل مناسبی برای زمستان‌گذرانی اکثریتی از آفات و بیماری‌های گیاهی بوده و با حذف و انهدام آنها جمعیت زیادی از آفات و بیماری‌ها از باغ خارج می‌شوند که این اقدام نیز به نوبه خود، در کاهش خسارت موثر است. نابودی علف‌های هرز، برای مبارزه با کنه‌های تارتن، کرم ساقه خوار برنج و عسلک پنبه انجام می‌گیرد.
۴- نابودی بقایای گیاهی اعم از کلش و ساقه و شاخه‌های آلوده برای نابودی سوسک شاخک بلند، زنبور ساقه خوار گندم و کرم ساقه خوار ذرت و برنج مؤثر است.
۵- جمع آوری میوه‌های آلوده از روی درختان و پای درختان و سوزاندن آنها به منظور از بین بردن کرم گلوگاه انار.
۶- آیش بندی(استراحت زمین) جهت از بین رفتن کرم‌های مفتولی. آیش بندی به سه صورت الف) آیش آبی(غرق آب کردن زمین به مدت شش هفته) ب) آیش سبز (استفاده از گیاهان تیره نخود مانند یونجه و شبدر) ج) آیش بدون گیاه(عدم کشت در زمین) انجام می‌گیرد.
۷- رعایت تناوب زراعی جهت از بین رفتن کرم های مفتولی.
به طور کلی بهداشت باغ، رکن اساسی موفقیت در مبارزه با آفات باغ است. بر این اساس اگر تمام بقایای گیاهی، علف‌های هرز، شاخ و برگ ریخته شده زیر درختان و میوه‌های آلوده از روی و زیر درختان را جمع‌آوری گردیده و در گوشه‌ای از بیرون باغ کاملا سوزانده شوند؛ محل زمستان گذرانی بسیاری از آفات و پاتوژن‌های گیاه از جمله قارچ‌ها و باکتری‌ها از بین می‌رود. تقویت باغ با تغذیه مناسب و اصولی و مصرف کودهای آلی و شیمیایی به اضافه ریزمغذی‌ها به صورت چال‌کود و کانال‌کود در فصل خواب درختان درست یک ماه قبل از بیداری آنها برای رشد مناسب و جبران کمبودها در طول فصل رشد و نمو مفید بوده و با قوی شدن باغ‌ها، آفات و بیماری‌ها کاهش می‌یابد.
بنابراین برای از بین بردن آفات زراعی و باغی در گام نخست، استفاده از روش‌های طبیعی مخصوص هر فصل، مناسب‌تر از سموم رایج است و علاوه بر دفع آفات به طور صحیح و ریشه‌ای از بهم زدن اکولوژی و آسیب به محیط زیست نیز جلوگیری خواهد شد. مبارزه شیمیایی به عنوان آخرین مرحله در تکمیل دیگر روش‌ها است.
به طور کلی می‌توان گفت، آفتکش‌ها ترکیبات سنتزی یا طبیعی‌اند که برای کنترل و یا از بین بردن آفات مورد استفاده قرار می‌گیرند . آفت کش عبارت است از ترکیب یا مخلوطی از چند ترکیب شیمیایی که برای جلوگیری، از بین بردن، دور کردن و یا کاهش دادن جمعیت حشرات، جوندگان، نمادتها، قارچ‌ها، علف‌های هرز و یا هر نوع از گیاهان آبی، جانوران و نیز ویروس‌ها، باکتری‌ها و میکروارگانیسم‌هایی که آفت شناخته می‌شوند مصرف می‌شود.
آفتکش‌های بیولوژیک (Bio pesticides)؛ شامل موجوداتی است که برای مبارزه با آفات به کار میروند . آفتکش‌ها همیشه مستقیما باعث مرگ آفت نمی‌شوند، بلکه ممکن است وسیله‌ای برای کشتن آفات باشند (هورمون‌ها)، یا آفات را پراکنده کرده و باعث کاهش جمعیت آنها در محل مورد نظر گردند (دور کننده‌ها)، یا حتی آفات تیمار شده را نکشته بلکه روی نتایج آن اثر بگذارد (ترکیبات موثر در رشد).
شاید این مطلب را هم دوست داشته باشید: روش یخ آب زمستانه The Winter Ice Water Method
آفتکش یا سم
توجه به این نکته ضروری است که بین آفتکش و سم (Poison ; Toxicant )تفاوت وجود دارد. ماده‌ای که روی موجودات زنده اثر بگذارد لزوما آفتکش نیست. مثلا بسیاری از ترکیبات آلی و معدنی سم هستند، ولی آفتکش نیستند. اغلب موارد، به ویژه در سال‌های اخیر، آفتکش‌ها به گونه‌ای بر گزیده می‌شوند که در «دُزی» که برای آفت (هدف) سمی هستند برای انسان، جانوران اهلی و بند پایان مفید (موجودات غیر هدف) سمی نباشند. بنابراین موادی که در گیاهپزشکی برای کنترل آفات به کار میروند، آفتکش نامیده می‌شوند .
آفتکش‌هایی که اجازه مصرف در داخل کشور را دارند، به نام سموم مجاز خوانده می‌شوند. در سال 1384 حدود 230 آفت کش مجاز و180 تا 190 آفتکش توصیه شده در کشور وجود داشته است. تعداد آفتکش‌های مجاز کشور از این مقدار بیشتر بوده و در سال‌های مختلف متفاوت است. طی این سال‌ها حدود 40 تا 70 آفتکش به علل مختلف از جمله مسائل زیست ـ محیطی از لیست آفتکش‌های مجاز حذف شده‌اند. فهرست سموم توصیه شده چند سال یکبار توسط سازمان حفظ نباتات منتشر می‌شود؛ به طور مثال دینوزوب سال‌ها همراه با روغن های معدنی به نام گبوتکس روغنی (Gebutox oil) در بازار ایران عرضه می‌شد و در زمستان برای از بین بردن تخم کنه و شته مورد استفاده قرار می‌گرفت اما مصرف آن در سال 1370 ممنوع شد .
یکی از راه‌های شیمیایی مهم و مؤثر در مبارزه با آفات درختان، استفاده از روغن ولک است. روغن‌پاشی درختان میوه در فصل زمستان تأثیر بسزایی در کنترل و کاهش جمعیت و خسارات آفات و بیماری‌ها دارد. این روغن با بستن منافذ تنفسی بدن حشرات، مانع تنفس آنها شده و باعث مرگ حشره می‌شوند.
بدین منظور محلول‌پاشی زمستانه (يك هفته قبل از متورم شدن جوانه‌ها) بر ضد شپشك‌هاي گياهي، كنه‌هاي گياهي و لاروهاي زمستاني انجام می‌شود. روغن‌ها در زمستان با غلظت بالا و در بهار و تابستان با غلظت کم به کار میروند. همچنین همراه با سایر سموم به عنوان تشدیدکننده اثر سم و یا حلاّل نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. میزان مصرف روغن دو تا سه درصد، یعنی دو تا سه لیتر در یکصد لیتر آب توصیه می‌شود. محلول باید در تمام مدت سمپاشی یکنواخت بوده و در هوای آرام و بدون باد به تمام شاخه‌ها و تنه پاشیده شود.
برای کنترل تعداد زیادی از بیماری‌ها از جمله آنتراکنوز گردو، بلایت گردو، شانکر سیتوسپورایی و باکتریایی درختان هسته‌دار، لکه غربالی، لکه سیاه سیب و … پس از سپری شدن اوج سرمای زمستانه قبل از بیداری درختان درست زمانی که جوانه‌ها متورم شده می‌توان با استفاده از یکی از ترکیبات مسی اقدام به سمپاشی کرد.
همچنین برای مبارزه با این بیماری‌ها در این فصل استفاده از اکسی‌کلرور مس به میزان سه تا پنج در هزار یعنی سه تا پنج کیلو در هزار لیتر آب به صورتی که به تمام نقاط درخت پاشیده شود و تمام شاخه‌ها و تنه کاملاً خیس شود، مفید خواهد بود.
جونده کش‌ها (Rodentiocides)
مصرف موش‌کش‌ها سابقه زیادی دارد وانسان از زمان‌های قدیم با این جانور مزاحم مبارزه کرده است. موش مقدار زیادی از مواد غذایی انسان را مصرف کرده و به مزارع، محصولات کشاورزی، تاسیسات صنعتی محیط زندگی انسان خسارت وارد می‌کند. معمولا از طعمه‌های خشک در زمستان و از طعمه‌های مرطوب در تابستان استفاده می‌شود. طعمه‌های مرطوب با چغندر قند، سیب زمینی و هویچ رنده شده و نیز، علوفه سبز و همچنین خمیر آرد گندم و برنج پخته شده ساخته می‌شود. برای کنترل موش در مناطق سردسیر کشور، استفاده از دو موش کش برومودیالون و اکتوسیندر در اواخر زمستان توصیه می‌شود ./
منبع: مجله دام و کشت و صنعت
