دستورالعمل محافظت از درختان در مقابل پوسیدگی‌ های طوقه و ریشه 

دستورالعمل محافظت از درختان در مقابل پوسیدگی‌ های طوقه و ریشه 

تهیه و تنظیم: امور مناطق 

گروه حفظ نباتات 

دی ماه 1391 

 مقدمه:

پوسیدگی های طوقه و ریشه توسط قارچ‌هايي از رده‌ی اووميست‌ها، آسكوميست‌ها و بازیدیومیست‌ها نظير پيتيوم، فيتوفترا، فوزاريوم، آرمیلاريا، رزلينيا و … ايجاد مي‌شوند. بسياری از گونه‌های درختي در فضاهای سبز شهری از جمله زبان گنجشك، اقاقيا، افرا، نارون، چنار، انواع سوزني برگان، توت و غيره به قارچهای خاكزی حساس بوده و ممكن است در اثر بروز بیماری پوسیدگی های طوقه و ریشه، ضعيف و در نهايت خشك شده و از بين بروند. 

طوقه چیست؟ 

طوقه ناحيه‌ای است كه ريشه را به ساقه متصل مي‌كند. در واقع طوقه بخشي از تنه است كه بايد بيرون از خاک باشد و برخلاف ريشه تحمل رطوبت اضافه را ندارد. در صورتي كه در اطراف طوقه آب زيادی جمع گردد، با توقف مبادله گازی آوندهای آبكش خواهند مرد و در نتيجه اين بخش مستعد ابتلا به بيماری‌های قارچي مي‌گردد.

شاید این مطلب را هم دوست داشته باشید: طوقه گیاه کجاست؟

علل و علائم پوسیدگی های طوقه و ریشه: 

طي پروژه‌های احداث فضای سبز يا كاشت نهال، ممكن است طوقه در زير خاک پنهان گردد. نشانه اختلال در سلامت طوقه اغلب به صورت زرد شدن و سپس خشكيدن برگها و در نهايت درخت بروز مي بياری بيش آنمايد. از اندازه مخصوصاً در خصوص درختان داخل زهكشي و نيز چمن نامناسب يا غرقاب شدن باعث بوجود آمدن گياهاني ميشود كه توان كمي داشته، اغلب پژمرده به نظر ميرسند و برگهايشان سبز كمرنگ يا سبز مايل به زرد است. در نتيجه در فصل رويش ممكن است ظرف دو تا پنج روز، پژمردگي دايمي و مرگ گياهان يكساله اتفاق بيفتد. در خصوص درختان، ايجاد ضايعات كندتر بوده و در صورتي كه ريشه‌های آنها چند هفته به طور ممتد در آب بوده باشد، در اثر کمبود اکسیژن در اطراف ریشه علائم نامبرده بروز می‌کند.

راهکارهای عملی پیشگیری و درمان پوسیدگی های طوقه و ریشه : 

 1- گياهان علاوه بر آب به نور، خاک و زهکشی مناسب برای رشد نیاز دارند. لذا در طراحی‌های کاشت باید توجه شود که فضای کافی برای ریشه دوانی درختان در نظر گرفته شود.

ریشه باید کمترین استرس و فشار را تحمل نماید. برخی از فشارها عبارتند از متراکم شدن خاک و نیز نامتعادل شدن جریان آب و هوا در ناحیه طوقه و ریشه.

۲- قارچ‌های عامل پوسیدگی قادرند درختان را در سنین مختلف مبتلا نمایند. انتقال این قارچ‌ها از طریق خاک و آب آلوده و همچنین نهال آلوده صورت می‌گیرد. این قارچ‌ها بسیار آب دوست هستند و با فراهم شدن آب آزاد در خاک‌های سنگین و با زهکش نامناسب به سرعت تکثیر می‌یابند. علاوه بر این همان طور که آبیاری ناکافی باعث خسارت به درخت خواهد شد زیادی آب نیز موجب می‌شود که زمین دیرتر رطوبت خود را از دست دهد. در نتیجه در بعضی از مناطق به دلیل آبیاری زیاد و عدم وجود زهکش ریشه گیاه که در آب راکد احاطه شده ، خفه گردیده و درخت خشک می‌شود. لذا پرآبی به معنی مصرف بیش از حد آب در هر دور آبیاری نیست بلکه نشان دهنده تکرار دفعات استفاده از آب است. بنابراین اصلاح روش‌های آبیاری و نیز بستر درختان ضروری به نظر می‌رسد.

۳- کاشت صحیح نهال در هنگام کاشت نهال باید به موارد زیر دقت نمود:

✅ طوقه گیاه باید در هنگام کاشت نهال دقیقاً در سطح خاک قرار گیرد. کاشت عمیق باعث نرسیدن اکسیژن کافی به ریشه ها و در نتیجه عدم رشد درخت، افزایش رطوبت در محل طوقه و بالای آن شده و شرایط را جهت بیماری‌های قارچی فراهم می‌آورد.

✅ نهال‌ها باید از مراکزی تهیه شوند که سابقه بیماری نداشته باشند.

✅ قبل از کاشت نهال در گودال ریشه و طوقه با محلول سمی زیر که داخل یک بشکه تهیه می‌شود ضدعفونی گردد؛

توپسین ۳۰۰ گرم + خاکستر یا خاک نرم ۱۰ کیلوگرم + آب ۱۰۰ لیتر

✅ در محلهایی که باد خیز بوده و احتمال جابجایی ریشه درخت وجود دارد باید از قیم مناسب استفاده نمود.

✅ گودال کاشت باید با عمق و قطر ۳-۲ برابر حجم ریشه ایجاد شود تا ریشه به راحتی داخل آن قرار گیرد. هر چقدر شرایط خاک منطقه نامساعدتر باشد (خاک‌های سنگلاخی و غیر حاصلخیز) حجم و اندازه چاله باید بزرگتر باشد تا خاک دستی بیشتری را در خود جای دهد. معمولاً ابعاد گودال حداقل باید ۷۰×۷۰×۷۰ سانتیمتر باشد.

✅ حوضچه آبگیر اطراف نهال تازه کاشت (تشتک) باید طوری ساخته شود که به اندازۀ کافی آب در آن جمع شود. در عین حال این آبگیر باید به صورتی باشد که آب در اطراف ساقه نهال، مدت زیادی نماند زیرا

راکد ماندن آب و به وجود آمدن محیط باتلاقی برای ریشهٔ نهال مضر است و سبب بروز برخی بیماری‌ها می‌شود.

4- عدم کاشت سایر گونه‌های گیاهی مثل گل فصلی ، انواع درختچه و … در تشتک درختان به فاصله حداقل نیم متر از طوقه به نحویکه همواره امکان رسیدن هوا و نور خورشید به طوقه و خاک اطراف فراهم گردد. علت آن است که به دلیل عدم تناسب نیاز آبی درختان با سایر گیاهان، خاک اطراف طوقه همواره مرطوب میماند (در اینجا منظور از پرآبی مصرف بیش از حد آب در هر دور آبیاری نیست بلکه تکرار دفعات استفاده از آب به منظور آبیاری گلهای فصلی و مرطوب ماندن دائمی خاک و طوقه است) که شرایط را برای ایجاد پوسیدگی و انواع بیماریهای قارچی به سهولت مهیا می‌نماید.

5- در صورت خاک ریزی به منظور کاشت چمن، طوقه و تنه درختان موجود در زیر خاک مدفون نگردد چرا که به دلیل قرار گرفتن طوقه در زیر خاک، عدم امکان تنفس برای درخت از ناحیه طوقه و در نتیجه خفگی و نیز خشکیدن درختان در اثر پوسیدگی‌های قارچی اتفاق می‌افتد.

6- اصلاح روش آبیاری از کرتی به تشتی در باغات و جنگلکاری‌ها

7- آزادسازی طوقه درختان از زير خاک و جلوگيری از باقي ماندن آب به مدت طولانی در اطراف طوقه با ايجاد تشتك مناسب.

کنترل پوسیدگی های طوقه و ریشه

💠 در صورتی که عامل پوسیدگی های ریشه و طوقه، قارچهای پیتیوم و فیتوفترا باشد:

1- برخی اقدامات زراعی در مواردی در کاهش میزان آلودگی موثر هستند. زهکشی مطلوب خاک مهمترین اینهاست. بهبود خاکهای سنگین و بهسازی شرایط تهویه هوا در بین گیاهان قابل توصیه است.

2- کاشت گیاه هنگامی باید صورت بگیرد که درجه حرارت مناسب برای رشد سریع آن فراهم باشد .

3- از به کار بردن مقادیر زیاد انواع ازت نیتراته باید اجتناب گردد.

4- چندین قارچ و باکتری قادرند اووسپورهای فیتوفتورا را پارازیته کنند یا آنتاگونیست و ضد فیتوفتورا باشند اما هیچکدام تاکنون به طور مؤثر برای مبارزه با فیتوفتورا به کار گرفته نشده اند. با این حال در چند سال اخير استفاده از کمپوست پوست درختان ، مخلوط با خاک و یا در مخلوطهای بدون خاک برای تولید گیاهانی که در ظروف و یا در بسترهای گلخانه پرورش داده می‌شوند به صورت قابل توجه آلودگیهای ناشی از فیتوفتورا را تقلیل داده است.‌

5- در صورت مشاهده پوسیدگی باید خاک اطراف طوقه را به منظور کاهش فعالیت عامل بیماریزا کنار زد و از تماس مستقیم آب با طوقه جلوگیری نمود.

6- در گیاهان حساس یا در حال خواب که عمدتاً درختان را شامل می شود، مصرف اکسی کلرور مس یا مخلوط بردو به صورت محلولپاشی در سرکوب رشد و فعالیت قارچ موثر به نظر می رسند.

7- در سالهای اخیر استفاده از انواعی از قارچکشهای سیستمیک مثل متالاکسیل ، فس اتيل آلومينيوم، اتازول و پروپامکارب به صورت استفاده در خاک، محلول پاشی ریشه، محلولپاشی تاج و تنه درختان، نتایج موثرتری در کنترل پوسیدگی‌های فیتوفتورایی ریشه و بخش پایین ساقه داشته است.

8- قارچکش متالاکسیل برای مبارزه با پوسیدگیها و سوختگی گیاهچه ها و پوسیدگی ریشه ناشی از پیتیوم موثرتر است.

💠 در صورتی که عامل پوسیدگی های ریشه و طوقه، فوزاریوم ورتیسیلیوم و سراتوسیستیس باشد:

1- کنترل بیماریهای پژمردگی آوندی بسیار مشکل است زیرا تنها یک اسپور برای آلودگی یک گیاه کافی است تا قارچ عامل در گیاه به صورت داخلی رشد کرده و گسترش یابد. این موضوع باعث می گردد تا جلوگیری از آلودگی غیر ممکن شده و مبارزۀ بعدی با استفاده از قارچکش‌های سطحی بی اثر باشد. نکته مهم این که فوزاریوم و ورتیسیلیوم می توانند به صورت ساپروفیت تقریباً تا ابد در محل باقی بمانند.

2- موثرترین روش کنترل پژمردگی‌های آوندی فوزاریوم و ورتیسیلیوم استفاده از واریته های مقاوم است.

3- استفاده از سموم گازی و فومیگاسیون خاک در برخی موارد با موفقیت انجام شده اما این روش بسیار گران بوده و دوام آن در حدی که مقرون به صرفه باشد، نیست.

4- اقداماتی که برای مبارزه با پژمردگی آوندی Ceratocystis مفید است عبارتند از:

مبارزه با حشرات ناقل، ریشه کنی و سوزاندن درختان و کنده های آلوده به منظور حذف قارچ و نیز محل تجمع و تكثير حشرات ناقل و همچنین کاشت ارقام مقاوم هیچ یک از این اقدامات علیه پژمردگیهای آوندی Ceratocystis کاملا آمیز موفقیت نبوده و این بیماریها کماکان در حال انتشار هستند.

💠 در صورتی که عامل پوسیدگی های ریشه و طوقه، پوسیدگی سفید ریشه ناشی از قارچ روزلینیا باشد:

1- اگر به تازگی بیماری روی بعضی از درختان شیوع یافته باشد با محلول ریزی بنومیل یا توپسین ام به مقدار حداکثر ۱۰۰گرم در ناحیه سایه انداز هر درخت می توان از پیشرفت بیماری جلوگیری به عمل آورد.

2- ریشه درختان کاملا مرده باید به دقت از زمین خارج و مقداری از خاک محل گودال نیز خارج شود. سپس محلول ریزی سم در اطراف ریشه درختان ظاهراً سالم مجاور و همچنین محل گودال ریشه بیرون آورده شده صورت گیرد. مبارزه شیمیایی در باغهای قدیمی آلوده که خاک تا عمق زیادی محتوی قارچ باشد مشکل و مقرون به صرفه نمی باشد.

3- گود کاشتن نهال و قرار گرفتن طوقه و تنه در زیر خاک موجب ضعف درخت شده و شرایط حمله قارچ را فراهم می سازد. بارها مشاهده می شود که باغداران برای فرار از خطر باد در روزهایی که باغ آبیاری می شود و به اصطلاح زمين لق است ، دور تنه درختان را خاک می دهند این کار اشتباه و تنه درخت که طبیعتاً طالب خشکی خاک و روشنایی است به تدریج زیر پوسیده شده و گاهی بدون حمله قارچ هم ممکن است موجب مرگ درخت شود. طبیعی است که اگر باغ بیش از حد آبیاری نشود ریشه ها برای جذب رطوبت به اعماق و جوانب خاک پیشروی کرده و در نتیجه قادر به نگهداری درخت خواهند بود در مواقع ضروری می توان با قرار دادن پایه ها و شاخه‌های چوبی(قیم) از کج شدن و سقوط درخت جلوگیری نمود. ضمنا کاشت درختان باد شکن مانند چنار در اطراف باغ ، درختان میوه را از خطر باد حفظ می نماید در آبیاری طریقه کرتی به علت قرار گرفتن طوقه درخت در رطوبت دائم شرایط ایجاد بیماری فراهم میگردد. بنابراین بهتر است آبیاری درختان به صورت تشتی انجام گیرد. چون رشته های قارچی توسط آب به خوبی قابل انتقال هستند، بنابراین باید حتی المقدور ترتیبی داد که آب آبیاری قطعات آلوده باغ به قسمتهای غیر آلوده جریان نیابد. درختان بسیار آلوده را باید همراه با تمام ریشه به دقت از زمین در آورد و در همان محل سوزانید. محل حفر گودال را باید با موادی نظیر فرمالین یا آهک ضد عفونی نمود و تا دو سال نیز نباید در آن گودال درختی کاشته شود.

💠 در صورتی که عامل پوسیدگی های ریشه و طوقه، پوسیدگی سفید ریشه ناشی از قارچ آرمیلاریا باشد:

مبارزه شیمیایی علیه این بیماری چندان موثر نیست و باید اقدامات زراعی از قبیل آبیاری کمتر و جلوگیری از انتشار قارچ را اعمال نمود. قارچ Trichoderma viride انگل طبیعی آرمیلاریا بوده و در خاکهایی که این قارچ وجود داشته باشد، آرمیلاریا را قلع و قمع نماید. برای جلوگیری از پیشرفت بیماری، درختان مرده را باید با ریشه از زمین خارج کرد و سوزاند و جای آن را آب و آهک یا فرمالین ۵ درصد و یا محلول بردو ضدعفونی کرد. گاهی برای ضد عفونی خاک اطراف درختان مشکوک به پوسیدگی سولفات آهن به مقدار ٣٠ تا ٤٠ گرم در متر مربع توصیه شده است.

روش تهیه محلول بردو 3% :

۳ کیلوگرم سولفات مس + ۳ کیلوگرم آهک + ۱۰۰ لیتر آب

منابع:

1- اگریوس ،جرج ان؛ ترجمه: مهر آوران ، حمید ;( ١٣٧٦) بیماری های قارچی گیاهان ، انتشارات علمی فرهنگی دانشگاه ارومیه.

2- الهی نیا ، سید علی ; ( (۱۳۷۵) ; قارچ شناسی و بیماری شناسی گیاهی ، انتشارات دانشگاه گیلان.

3- اخوت ، محمود و زاد ، سید جواد ; ( ١٣٨٤) قارچ شناسی و بیماریهای قارچی گیاهان انتشارات آییژ.

4- بهداد ، ابراهیم ;( ۱۳۸۵) ; فیتوپاتولوژی و بیماریهای مهم گیاهی ایران.انتشارات عطر عترت.

5- حوزه معاونت و پزوهش سازمان پارکها و فضای سبز تهران، حفاظت و بهسازی محیط رشد ریشه و طوقه درختان شهری، ٢٤ صفحه