عامل بیماری پوسیدگی ریشه و طوقه قارچ رایزوکتونیا می‌باشد. رایزوکتونیا از قارچ‌های خاک‌زی است که بیماری شدیدی در بسیاری از میزبان‌ها به وجود می‌آورند و ریشه، ساقه و دیگر اندام‌های گیاهی را که بر سطح یا درون خاک می‌رویند آلوده می‌سازند.
پوسیدگی ریشه هم در گیاهان خانگی و هم در گیاهان بیرونی مانند درختان دیده می‌شود. اگر چه در گیاهان خانگی همه‌گیرتر است.
پوسیدگی ریشه و طوقه چگونه است؟
عامل این بیماری قارچی است. پوسیدگی از ریشه شروع شده و به نهایت باعث مرگ گیاهچه میانجامد که موجب پوسیدگی میوه خواهد شد. این قارچ دامنه میزبانی وسیعی دارد و به انواع گیاهان خانواده Solanaceae بادمجانیان، انواع حبوبات و سبزی و صیفی حمله می‌کند.
هنگاهی که گیاه دچار تنش باشد به خصوص در مناطقی که نماتدهای پارازیت ریشه وجود دارند، خسارت ناشی از این قارچ افزایش پیدا می‌کند. لازم به ذکر است، بیماری رایزوکتونیایی گوجه فرنگی در تمامی مناطقی که گوجه فرنگی کاشته می‌شود، دیده می‌شود. معمولی‌ترین نشانه‌های پوسیدگی ریشه و طوقه در بیشتر گیاهان به صورت گیاهچه میری، پوسیدگی ریشه، پوسیدگی ساقه یا شانکر ساقه بروز می‌کند.
علائم پوسیدگی ریشه گوجه فرنگی چیست؟
به یاد داشته باشید که همیشه درمان در مراحل ابتدایی بروز بیماری بهتر است. زیرا هم سریع تر درمان انجام می‌شود و هم هزینه کمتری برای آن می‌پردازید. در ادامه برخی از علائم پوسیدگی ریشه را به شما می‌گوییم تا بتوانید سریع تر بیماری را تشخیص دهید.
گیاهچه میری
احتمالا معمولی‌ترین نشانه‌ای که در بیشتر گیاهان مورد حمله رایزوکتونیا بروز می‌کند، گیاهچه میری است. این بیماری بیشتر در خاک‌های سرد و مرطوب دیده می‌شود. بذر‌های جوانه‌زده، قبل یا بی‌درنگ بعد از خروج از خاک، ممکن است از بین بروند.
پس از خروج گیاهچه جوان از خاک، قارچ‌ها به ساقه هجوم می‌برد و آنها را آب‌سوخته، نرم و ناتوان در برابر تحمل وزن گیاهچه می‌کند. در نتیجه گیاهچه بر زمین می‌افتد و منهدم می‌شوند. علائم بوته‌میری پس از خروج گیاهچه از خاک شامل زخم‌های قهوه‌ای متمایل به قرمز تا سیاه در روی ریشه‌ها و ساقه زیر سطح خاک است.
علائم قارچ رایزوکتونیا قبل از خروج از خاک، به صورت زخم‌های برنزه تا قهوه‌ای متمایل به قرمز رنگ در روی نشا است که با گسترش آن سبب مرگ گیاهچه می‌شود. رشد نشاهای آلوده متوقف شده و سریعا پژمرده شده و می‌میرند. اگر چه گیاهان مسن‌تر نیز آلوده می‌شوند، اما تحمل گیاهان بالغ نسبت به آلودگی بیشتر بوده و در این مرحله از رشد زخم‌ها معمولا به سطح پوست محدود می‌شوند.
چرخه بیماری و اپیدمیولوژی
قارچ در خاک نسبتا مرطوب بسیار فعال است. در فصل رشد، فعالیت آنزیمی قارچ بسیار شدید است و می‌تواند به بافت سالم نیز به راحتی حمله کند. تولید اسکلروت در مرحله پایانی از زندگی گیاه میزبان رخ می‌دهد. شدت این بیماری در شرایط رطوبت زیاد خاک، تراکم بیش از حد بوته، فشردگی خاک، تهویه نامناسب، سرما و هوای ابری بیشتر می‌شود.
در گلخانه‌های تهیه نشا در صورت عدم ضدعفونی مناسب خاک و استفاده مکرر از سینی‌های تولید نشا، موجب مرگ گیاهچه می‌شود. آبیاری پاششی می‌تواند با جابجایی خاک آلوده از نشا آلوده به گیاهان سالم باعث توسعه بیماری شود. گیاهچه‌ها تا دو هفته پس از سبز شدن به این بیماری حساس هستند.
کنترل پوسیدگی ریشه و طوقه در گلخانه
- دمای مناسب خاک
- اجتناب از غرقابی شدن بسترهای کشت
- ضدعفونی بذر با قارچ کش برای پوسیدگی طوقه که تعداد زیادی از قارچ‌ها را از بین می‌برد.
- زهکشی مناسب بسترهای کشت و کاهش مصرف آب در اوایل دوره رشد.
- استفاده از قارچ‌کش ایپرودیون کاربندازیم (رورال تی اس) به میزان 1/5 در هزار در خزانه
- از بذر مرغوب و مناسب استفاده شود. بذر عاری از بیماری در بسترهای برجسته و در شرایطی که گیاهچه سریع رشد کند، کشت شود.
- رعایت بهداشت مناسب در گلخانه‌ها شامل ضدعفونی فضای داخل گلخانه و سکوها و همچنین سینی‌های نشا توسط پرسیدین 15 %، پاستوریزه کردن مناسب خاک و …
نشانه های بیماری پوسیدگی ریشه درختان میوه:
درختان مبتلا در هر سن و سالی که باشند نهایتا خشک شده و چنانچه با بیل خاک اطراف طوقه عقب زده شود، کپک سفید و خاکستری رنگی در سطح پوست طوقه و ریشه دیده می شود که همان عامل بیماری است. ریشه های نازک و فرعی زودتر فاسد شده و نهال ها و درختان مبتلا را راحت تر از خاک می توان بیرون کشید.
عامل بیماری پوسیدگی ریشه درختان میوه:
عامل این پوسیدگی، قارچی است که ما در اصطلاح علمی به آن قارچ رزلینیا ( Rosellinia necatrix ) می گوییم. رشته های این قارچ ابتدا به صورت سفید رنگ در سطح ریشه ظاهر شده و به تدریج خاکستری رنگ و تیره می شود و اگر آن ها را زیر میکروسکوپ قرار دهیم به شکل لوله لامپائی دیده می شوند. این رشته ها در خاک رشد و پیشرفت نموده و خود را از درختان مبتلا به درختان سالم می رسانند. تصویر زیر درخت گلابی مبتلا که برگ های آن خزان و میوه ها هنوز روی آن باقی مانده است.
مبارزه با پوسیدگی ریشه درختان میوه:
اقداماتی را که در کنترل بیماری موثرند می توان به شرح زیر خلاصه کرد:
به حداقل رساندن مدت اشباع خاک باغ،به ویژه درقسمت نزدیک به سیستم ریشه.
احداث باغ در زمین هایی بدون زه آب و نیز زهکشی و تهویه ی خاک های زه آب دار و مرطوب باغ های احداث شده.
کاشت درختان روی خاک پشته های کم ارتفاع به گونه ای که هنگام آبیاری،آب،اطراف تنه و طوقه ی درختان را فرانگیرد.
استفاده از پایه های متحمل در درختهای پیوندی .
استفاده از قارچ کش های سیستمیک، مانند فوزتیل آلومنیوم تا اندازه ای در جلوگیری از پیدایش بیماری و کنترل آن در درختان بیمار موثر است .توضیح اینکه این قارچ کش خاصیت پیشگیری ندارد یعنی در زمان حضور عامل بیماری بر آن اثر کرده،آن را از بین می برد.برای این منظور می توان حدود120 گرم گرانول 15% فوزتیل آلومنیوم را به شعاع 5/1 متر پیرامون تنه ی هر درخت پاشید و با بیل خاک را شخم زد تا گرانول سم به زیر خاک منتقل شود و سپس درختان تیمار شده را آبیاری کرد.تیمار درختان با آلیت باید 4دفعه در سال ،3 دفعه در بهار به فاصله ی یک ماه و دفعه ی چهارم در پاییز تکرار شود.
تراشیدن قسمت های پوسیده و عفونی تنه ،طوقه و ریشه ها و انهدام بقایای تراشیده شده و اندودن محل ها ی تراشیده شده با مایعی غلیظ محتوی پودر وتابل 80% آلیت، پودر تالک و آب ،جلوگیری از آب گرفتگی و خیس شدن قسمت های عفونی شده ، توسعه ی بیماری را در درختان بیمار کاهش داده، مرگ آنها را به تاخیرمی اندازد.
کنترل پوسیدگی ریشه در مزرعه
- تنظیم رطوبت خاک با پرهیز از آبیاری زیاد
- تناوب زراعی به مدت دو سال با محصولاتی مثل غلات
- استفاده از مواد ضدعفونی کننده خاک و آفتاب‌دهی (سولاریزیشن)
- از کشت گوجه‌فرنگی در اراضی مرطوب و یا با زهکشی کم باید پرهیز کرد.
- مزارعی که زهکشی ضعیف دارند، آبیاری آنها با دقت انجام شود و بیش از حد آبیاری نشوند.
- زهکشی مناسب خاک و جلوگیری از رسیدن آب به پای بوته با استفاده از روش جوی و پشته
- بذر عاری از بیماری در بسترهای برجسته و در شرایطی که گیاهچه سریع رشد کند، کشت شود.
- استفاده از قارچ‌کش یونیفرم به میزان 1/5 لیتر در هکتار برای واکسینه کردن گیاه بعد از کشت نشا. این قارچ کش به عنوان قارچ‌کش ریشه گوجه‌فرنگی بعد از کشت نشا در مزارع مرودشت جوابدهی خوبی داشته است.
- فاصله بین بوته‌ها باید زیاد باشد تا سطح خاک و گیاهان به خوبی تهویه شوند. در صورت امکان، خاک گلخانه‌ها و خزانه‌های بذری، با بخار آب سترون یا با مواد شیمیایی ضدعفونی شود. خیس کردن خاک با محلول پنتاکلرونیتروبنزن (PCNB) در کاهش گیاهچه میری در خزانه‌های بذری و گلخانه‌ها موثر است. ضدعفونی خاک با سموم تدخینی مثل کلروپیرکرین یا آفتاب‌دهی خاک
به طور کلی هیچ قارچ کش موثری برای کنترل بیماری رایزوکتونیایی در دسترس نیست. با این وجود چند قارچ کش ریشه گوجه فرنگی وجود دارد که برای خیس کردن زمین قبل از کشت و یک یا دوبار محلول پاشی روی گیاهچه‌ها بلافاصله بعد از سبز شدن توصیه می‌شود. اما برای بیماری‌های فوزاریوم و پیتیوم که آنها نیز به ریشه و ساقه گیاه آسیب می‌رسانند، دارای قارچ کش هستند. مثلا پوسیدگی طوقه گوجه‌فرنگی بر اثر عامل بیماری قارچی ست که باید تشخیص داده شود.
به عبارت دیگر قارچ‌کش برای پوسیدگی طوقه گوجه فرنگی، یا قارچ کش برای ریشه گوجه فرنگی دارای قارچ کش هستند. اما نمی‌توان گفت بهترین قارچ‌کش برای پوسیدگی ریشه یا قارچ کش پوسیدگی ریشه چیست! چرا که عملکرد قارچ‌کش‌ها و مقاومت قارچ به انواع آن متفاوت است.
