بیماری پاخوره گندم Take all
عامل بیماری پاخوره گندم قارچــی اســت بــه نــامgraminis f.sp tritici Gaeumanomyces که از رده آسکومیستها، راسته Diaporthales و خانواده Gnomoniaeae بوده و فرم غیر جنسی آن Phialephora میباشد. این بیماری در سال‌های اخیر از بیشتر استا‌‌ن‌های کشور گزارش شده است و در مزارع گرگان و گنبد، مازندران همدان، کردستان، مرکزی و سمنان شیوع دارد.
علایم بیماری
علایم بیماری در زمان خوشه دهی ظاهر میشود. خوشه‌های آلوده به طور معمول کوچکتر و سفید هستند. بوته‌های آلوده قبل از خوشه دهی، کوتاه بوده و مقدار پنجه زنی نسبت به بوته‌های سالم کاهش می‌‌یابد. ریشه بوته‌های آلوده کم پشت، شکننده، چروکیده و خشک میشوند. اگر رطوبت خاک برای رشد گیاه کم باشد، علایم بیماری فقط در ریشه ظاهر میگردد و در صورت وجود رطوبت کافی در خاک در طول فصل رویشی گیاه پوسیدگی ریشه به طوقه و قسمت‌های پایین ساقه هم توسعه پیدا میکند. با گسترش بیماری میسیلیوم تار عنکبوتی و تیره رنگ قارچ در سطح ریشه تا پای ساقه ظاهر میشود. به تدریج بافتهای پای ساقه تغییر رنگ داده و بالاخره به رنگ تیره در می‌‌آیند. سیستم ریشه بوته گیاه آلوده محدود و تیره رنگ بوده و به دلیل چسبیدن ذرات خاک بـه آنها ریشه ضخیمتر به نظر می‌رسد. خوشه‌های آلوده کوچکتر می‌‌مانند و قبل از خشکیدگی کامل بوته به رنگ سفید در می‌‌آید. دانه‌ها نیز چروک خورده کاهش وزن پیدا می‌‌کنند. تحت شرایط رطوبت طولانی در زیر غلاف برگ که میسلیوم‌های قارچ در آنجا جمع میشوند، خالها یا نقطه‌های سیاه رنگی که پریتسهای قارچ هستند دیده میشوند.
شکل ۱۰۱ – علایم بیماری پاخوره گندم
زیست شناسی
قارچ عامل بیماری به صورت پریتس در گیاهان آلوده و در بقایای محصول و در خاک زمستان گذرانی میکند. هم هیف و هم آسکوسپورهای قارچ به عنوان منبع اولیه آلودگی محسوب میشوند. ریشه گندم اولین نقطه ای است که توسط قارچ مورد حمله قرار میگیرد. وقتی ریشه گندم در مجاورت بقایای آلوده گیاهی در خاک شروع به رشد میکند، آلودگی شروع میشود. توسعه آلودگی از ریشه به طرف طوقه موجب پوسیدگی بافتهای پای ساقه تا اولین گره میگردد. آلودگی از یک بوته به بوته دیگر توسط هیف‌های رونده در ناحیه ریشه گیاه صورت میگیرد. پخش قارچ عامل بیماری از طریق انتقال خاک و بقایای میزبان آلوده صورت میگیرد. آسکوسپورهای قارچ نیز توسط باد و باران پخش شده و انتشار می‌‌یابند.
شکل ۱۰۲ – علایم بیماری پاخوره روی خوشه ریشه و پای ساقه گندم
مدیریت تلفیقی بیماری
تناوب گندم با یولاف ذرت و گیاهان خانواده بقولات در خاکهای مرطوب به منظور کاهش بیماری مناسب است معمولا در مواردی که گندم بعد از یونجه کشت میشود شدت بیماری در اثر کاهش می‌کروارگانیسمهای آنتاگونیست قارچ عامل بیماری پاخوره در خاک زیاد میشود. آیش گذاشتن یکساله زمین نیز جمعیت قارچ عامل بیماری را در خاک پایین می‌‌آورد. عدم جابجایی بوته‌های آلوده، اصلاح بافت خاک در خاکهایی که سبک و شنی و فقیر از نظر زهکشی می‌باشند و حذف علف‌های هرز گرامینه و بقایای آلوده گیاه کمک مؤثری در کاهش بیماری خواهد کرد. از آنجا که تراکم عامل بیماری تحت تاثیر فعالیت می‌کروبیولوژیکی خاک به سرعت کاهش می‌‌یابد، انجام شخم بلافاصله بعد از برداشت گندم در جلوگیری از توسعه بیماری موثر است. شدت آلودگی گندم به بیماری پاخوره در سال‌های اول زراعت تک کشتی کم میباشد ولی پس از دو تا چهار سال بسیار شدت می‌‌یابد ولی از سال چهارم به بعد خود به خود کاهش یافته و آسیب ناشی از آن برای گیاه قابل تحمل خواهد بود. علت این پدیده در اثر توقف بیولوژیکی بیماری و افزایش جمعیت می‌کروارگانیسمهای کنترل کننده قارچ عامل بیماری پاخوره است. تنظیم دور آبیاری، کشت دیرهنگام و استفاده بهینه از کود ازته نیز برای کنترل این بیماری مناسب میباشد. کنترل بیولوژیکی به شکل تلقیح بذر گندم با باکتری2-79 Pseudomonas fluoresens نیز در کاهش بیماری و افزایش محصول موثر خواهد بود.
منبع: آفات و بیمار‌‌ی‌های مزارع گندم در ایران – سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی
