پژمردگی ورتیسیلیوم (Verticillium Wilt) توسط یک قارچ به وجود آمده از خاک به نام ورتیسیلیوم داهلیه (Verticillium dahliae)، ایجاد می‌شود. این بیماری می‌تواند بیش از ۳۵۰ گونه گیاهی ازجمله درختان برگ‌ریز، سبزی‌ها، میوه‌ها و گل‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. به‌محض اینکه گیاه دچار بیماری می‌شود، هیچ قارچ کشی وجود ندارد، به همین دلیل است که اقدامات پیشگیرانه بسیار مهم هستند.
بیماری قارچی ورتیسیلیومی یکی از بیماری‌هایی است که میزبان‌های مختلفی داشته و به گیاهانی مانند زیتون و پسته حمله می‌کند. قارچ ورتیسیلیوم (Verticillium) از گروه کوچکی از قارچ‌های (Ascomycete) می باشد. تا کنون بیش از ده گونه از آن شناسایی شده است.
تشخیص پژمردگی ورتیسیلیوم نیز مشکل است، زیرا علائم آن در هرگونه گیاهی متفاوت است و پژمردگی می‌تواند دلایل زیادی مانند پژمردگی فوزاریومی، پژمردگی باکتریایی، پوسیدگی ریشه یا تشنگی یا رطوبت بیش‌ازحد خاک داشته باشد. فقط یک تست آزمایشگاهی می‌تواند به‌طور قابل‌اعتمادی تشخیص دهد که آیا پژمردگی در اثر ورتیسیلیوم است یا خیر.
یک پاتوژن ورتیسیلیوم ثانویه‌ای به نام ورتیسیلیوم آلبو آتروم (Verticillium albo -atrum) وجود دارد که دامنه بسیار کوچک‌تری از گونه‌ها ازجمله رازک ها، یونجه و گیاه پنبه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بیماری ورتیسیلیوم در باغداری خانگی زیاد شایع نیست و بنابراین در اینجا درباره آن صحبت نمی‌کنیم.
گیاهان مستعد ابتلا به ورتیسیلیوم:
بسیاری از درختان و بوته‌های زینتی و سایه‌دار مختلف می‌توانند دچار پژمردگی ورتیسیلیوم شوند، ازجمله افرا، درخت ارغوان و ماگنولیا. گل‌های چندساله حساس به بیماری ورتیسیلیوم شامل این موارد هستند: گیاهان ستاره‌ای، گل‌های داوودی، گل شستا، گل اشرفی، گل کوکب، گل میمون، قلب مریم، گل صدتومانی و فلوکس.
در باغچه‌ی کاشت سبزی، اعضای خانواده سیب‌زمینیان (فلفل، گوجه‌فرنگی، سیب‌زمینی، بادمجان) بیشتر تحت تأثیر این بیماری قرار می‌گیرند. بیماری ورتیسیلیوم در توت‌فرنگی‌ها و به میزان محدودی در تمشک‌ها به‌ویژه تمشک سیاه هم دیده می‌شود.
متاسفانه کنترل بیماری ورتیسیلیوم بسیار پرهزینه است و می‌تواند خسارات زیادی بر محصول وارد کند. هیچ کنترل شیمیایی برای این قارچ وجود ندارد و پژوهشگران در جستجوی راه حل مناسب برای کنترل این بیماری هستند.
علائم بیماری ورتیسیلیوم:
این علائم بسته به نوع گیاه متفاوت هستند؛
در درختان، علائم می‌توانند در هر زمان ظاهر شوند اما اغلب در هوای گرم و خشک شروع می‌شوند. ممکن است حاشیه برگ‌ها قهوه‌ای شود و به نظر می‌رسد سوخته‌اند. برگ‌ها کوچک‌تر از حد معمول هستند. برگ‌ها ممکن است روی بعضی از شاخه‌های بزرگ درروی تاج یا در کل اطراف درخت پژمرده شوند. سرانجام آن شاخه‌ها می‌میرند. درخت بیش‌ازحد معمول بذر تولید می‌کند.
اگر پوست شاخه‌های دارای برگ‌های پژمرده را بخراشید، متوجه تغییر رنگ راه‌راه چوب زیرین خواهید شد. رنگ آن متفاوت است، از سبز تا سیاه در افراها گرفته تا قهوه‌ای تا سیاه در اقاقیا و سایر درختان. علائم همیشه ثابت نیستند. یک درخت مبتلابه بیماری ورتیسیلیوم ممکن است یک سال علائم خود را نشان دهد و سپس تا زمانی که علائم سال‌ها بعد مجدداً شروع شوند، خوب به نظر برسد؛ درحالی‌که درخت دیگری ممکن است اندکی بعد از ظهور علائم از بین برود.
در سیب‌زمینی و سایر سبزی‌ها از خانواده سیب‌زمینیان، اولین علامت معمولاً زردی برگ‌های پایین و پژمردگی بعدازآن است. روی برگ‌ها مناطقی از بافت قهوه‌ای مرده که با مناطق بزرگ‌تر زردرنگ احاطه‌شده‌اند، ایجاد می‌شود. این علائم ممکن است فقط در یک‌طرف گیاه ظاهر شوند. تغییر رنگ قهوه‌ای داخل ساقه هم یک نشانه از پژمردگی ورتیسیلیوم است – یک ساقه را قطع کنید و برای بررسی آن را به طول برش دهید.
در توت‌فرنگی، برگ‌های خارجی و پیرتر پژمرده می‌شوند، خشک می‌شوند و نواحی زردرنگ مایل به قرمز یا قهوه‌ای تیره در حاشیه برگ‌ها و بین رگبرگ‌ها ایجاد می‌شود. ایجاد شاخ و برگ جدید به‌ندرت اتفاق می‌افتد و جلوی رشد برگ‌های جدید گرفته می‌شود، احتمالاً برگ‌ها هم جمع می‌شوند. همچنین ممکن است رگه‌های قهوه‌ای‌رنگی روی دم برگ‌ها، ساقه‌های رونده و تاج مشاهده کنید که در گیاهان به‌شدت آلوده این قسمت‌های گیاه از بین خواهند رفت. رشد ریشه جدید ممکن است متوقف شود، زیرا نوک ریشه‌های در حال رشد، سیاه می‌شود.
گیاهان چگونه بیماری ورتیسیلیوم می‌گیرند:
قارچ ورتیسیلیوم می‌تواند به مدت ۱۰ سال یا بیشتر به‌صورت ساختارهای ساکن به نام ریزسختینه (میکرواسکلروتیا Microsclerotia) که در خشک‌سالی و سرما زنده می‌ماند، در خاک به‌صورت غیرفعال باقی بماند. هنگامی‌که یک میزبان بالقوه در نزدیکی میکرواسکلروتیا کاشته می‌شود، ریشه‌های آن گیاه، میکرواسکلروتیا را تحریک می‌کند تا جوانه‌زده و هاگ تولید کند. آن‌ها به گیاه حمله می‌کنند و از طریق ریشه وارد گیاه می‌شوند. ریشه‌های زخمی به‌خصوص مستعد قارچی شدن هستند.
درون گیاه، قارچ به سمت بالا حرکت می‌کند و دستگاه آوندی گیاه که وظیفه انتقال آب را دارد، مسدود می‌کند. مسدود شدن سیستم آوندی گیاه است که باعث پژمردگی معمول گیاه می‌شود و درنهایت منجر به مرگ گیاه می‌شود.
این قارچ می‌تواند از گیاهان خزانه‌ای آلوده اما بدون علامت، سیب‌زمینی شیرین (سیب‌زمینی بذری) و مالچ چوب سخت درخت آلوده، به خاک باغ منتقل شود. هنگامی‌که قارچ در یک مکان قرار گرفت، می‌تواند از طریق شخم زدن، حفر و جابجایی خاک به هر طریق دیگر و توسط آب و باد به‌راحتی در خاک پخش شود.
چرخه زندگی قارچ ورتیسیلیوم:
چرخه زندگی این قارچ شامل سه مرحله است:
1- مرحله خفته
2- مرحله بیمارگر
3- مرحله ساپروفیتی
مرحله خفته:
در شرایط نامساعد این قارچ می‌تواند از یک سال تا حدود بیست سال در خاک زنده بماند و با مساعد شدن شرایط دوباره شروع به رشد کند.
مرحله بیمارگری:
در این مرحله قارچ از طریق ریشه به گیاه وارد شده و گیاه را تحت تاثیر قرار می دهد.
مرحله ساپروفیتی:
در این مرحله قارچ همچنان درحال رشد و تکثیر می باشد. طوری که تمام بخش های گیاه را فرا می‌گیرد. هنگامی که گیاه کاملا از بین رفت، در خاک باقی می ماند و ترشحات جدید خود را از سر می‌گیرد.
بیماری ورتیسیلیوم یک نوع بیماری قارچی بوده که در خاک زندگی می‌کند و از طریق ریشه به سیستم آوندی منتقل شده طوری که اجازه نمی‌دهد آب و مواد غذایی به شاخه‌ها برسد.
این قارچ‌ها در 15 تا 30 سانتی متری خاک پیدا می‌شوند، که بعضی مواقع تا عمق 90سانتی متری خاک نیز می‌توانند به زندگی خود ادامه دهند.
این قارچ می‌تواند به 200 نوع از درختان، درختچه‌ها، گل، غلات و سبزیجات آسیب وارد کند.
بیماری ورتیسیلیوم کم کم و آهسته خود را نشان می‌دهد، بیشتر به صورت زردی در یک قسمت از درخت مشاهده می‌شود.
این قارچ خیلی سریع وارد بافت‌های درخت می‌شود و باعث زردی، سیاه شدگی، پژمردگی، پیچ خوردن برگ‌ها و در نهایت ریختن برگ‌های درخت می‌شود و در آخر درخت می‌میرد.
این بیماری امکان دارد در بهار و پاییز که هوا معتدل هست خودش را نشان دهد.
بیماری قارچی ورتیسیلیومی در اواسط تابستان بروز کرده و در اواخر تابستان شدید می‌شود. متاسفانه بیماری به طور نهفته می‌تواند چند سال در ریشه زنده بماند.
به خاطر شباهت زیادی که این بیماری با بیماری‌های دیگر دارد تشخیص آن دشوار است.
پیشگیری خیلی بهتر از درمان هست مخصوصا در این بیماری، ولی متاسفانه همیشه این امکان وجود ندارد و ممکن است گیاهان و درختان آلوده شوند.
کشاورزان عزیز دقت بفرمایید کنترل بیماری ورتیسیلیوم حتما باید قبل از کاشت انجام شود. مکانی که قرار هست درخت در آن کشت شود، از نظر قارچ‌ها حتما چک شود.
به عنوان مثال در زمین‌هایی که قبلا پنبه و یونجه در آن کشت می‌شده نباید درخت پسته بکاریم.
چون به صورت قطع زمین و خاک آن زمین به ویروس ورتیسیلیومی آلوده هست در نتیجه مبارزه با این قارچ بسیار دشوار است.
بیماری ورتیسیلیومی در درختان پسته:
پسته یکی از با ارزش‌ترین محصولات اقتصادی کشور است. این گیاه بیشتر در مناطقی که شور هست کاشته می‌شود.
متاسفانه در سالیان اخیر این نوع قارچ به درختان پسته خسارات فراوانی وارد کرده است.
نشانه ها و علائم این قارچ:
در اواخر بهار یا تابستان، کم کم و آهسته خود را نمایان می‌کند. به طوری که یک یا چند شاخه درخت برگ کاملا رنگ پریده می‌شوند، تعداد برگ‌ها کمتر شده و در انتهای سرشاخه جمع می‌شوند، رشد کافی ندارند.
برگ‌ها پیچ خورده و پژمرده می‌شوند، به طوری که اگر شاخه را جدا کنیم در آوندهای آن رگه‌های سیاه رنگ به چشم می‌خورد. درختانی که شدیدا به این قارچ مبتلا شده‌اند در آخر می‌میرند.
کشاورزانی که قصد کاشت نهال درخت پسته دارند، حتما از سلامت زمین اطمینان حاصل بفرمایند، چون مبارزه با این قارچ بسیار دشوار است. معمولا این قارچ در درختانی که کمبود پتاسیم دارند، شدیدتر است.
ما با کمک نعمت خورشید می توانیم زمین و خاک را ضدعفونی کنیم.
حتما شاخه‌های آلوده را جدا کنیم، حتی درختانی که کاملا آلوده شده‌اند و تاج آن‌ها هم درگیر شده کامل از خاک بیرون کنیم. این نکته را درنظر داشته باشیم، هرگز در جای درخت قبلی و آلوده درخت و نهال جدید کاشت نکنیم.
شاید این مطلب را هم دوست داشته باشید: بیماری پژمردگی ورتیسلیومی
بیماری ورتیسیلیومی در درختان زیتون:
این قارچ در درختان زیتون هم از ریشه وارد درخت شده رشد می‌کند و به آوندها رسیده و در آخر به شاخه‌ها و سرشاخه‌ها می‌رسد.
بیماری قارچی ورتیسیلیومی در درختان زیتون از اواخر فصل زمستان شروع می‌شود و تا فصل بهار طول می‌کشد.
زمانی که هوا گرم می شود این قارچ خود به خود غیر فعال می‌شود، ولی ازبین نمی‌رود، تا 15سال هم زنده می‌مانند.
کشاورزان محترم هم اکنون می‌خواهیم چند نمونه از علائم این قارچ درختان زیتون را برای شما عزیزان توضیح دهیم:
در فصل بهار دقیقا همان زمانی که درختان شکوفه می‌دهند، برگ‌ها کم کم به سمت داخل پیچ می‌خورند و رنگ سبز زیبای خودرا از دست می‌دهند. رنگ آن‌ها قهوه‌ای شده و شروع به ریزش می‌کنند.
اوایل یک یا چند شاخه درگیر شده و خشک می‌شوند تا اینکه تاج درخت یا کل خشک می‌شود. این موقع هست که کل درخت کلا از بین رفته است و درخت به طور حتم مرده است.
در صورتی که کل درخت از بین نرفت، موقع سرد شدن هوا قارچ دوباره فعال می‌شود و شروع به تکثیر می‌کند تا مرگ کامل درخت برسد.
عزیزان دقت بفرمایید اگر یک شاخه از درخت را ببرید و پوست آن را بکنید، متوجه می‌شوید که آوندهای آن تغییر کرده‌اند.
شما برای اطمینان بیشتر می‌توانید یک نمونه را به آزمایشگاه کشت ببرید. بعد از اطمینان از وجود قارچ باید با آن مبارزه کنیم.
اولین راه مبارزه هرس کردن شاخه‌های آلوده هست، عزیزان دقت بفرمایید با هرس کردن نمی‌توان قارچ را کنترل کرد. چون که محل زندگی قارچ در ریشه هست حتی با قارچ‌کش هم از بین نمی‌روند.
پس بهترین راه کنترل این قارچ این است که ما باید قبل از کاشت درختان از سلامت خاک مطمئن شویم.
قبل از کشت حتما زمین را به کمک نور آفتاب ضدعفونی کنید. بدین صورت که اول زمین را با عمق زیاد شخم بزنیم. علف‌ها و گیاهان هرز را حتما از بین ببریم، خاک را آبیاری کنیم، سپس روی خاک را با پلاستک محکم بپوشانیم و روی قسمت‌هایی از آن خاک بریزیم که پلاستیک به هیچ وجه حرکت نکند.
این پلاستیک‌ها حتما باید 6 تا 8 هفته روی خاک بمانند و حتما نور خوشید به طور مستقیم به آن‌ها بتابد تا خوب ضدعفونی شوند.
تدخین خاک نیز یک روش دیگری ولی متاسفانه هزینه بر هست و صد در صد قارچ را از بین نمی‌برد.
کنترل و پیشگیری از بیماری ورتیسیلیوم:
هیچ قارچ کشی وجود ندارد که گیاه را به‌محض آلوده شدن به ورتیسیلیوم معالجه کند، اما برای پیشگیری از آن می‌توانید چندین کار انجام دهید.
بعضی از درختان مقاومت یا مصونیت طبیعی در برابر پژمردگی ورتیسیلیوم دارند. اگر شما – یا همسایه‌تان – با بیماری ورتیسیلیوم مشکل داشتید، بهتر است بجای افرا درخت چنار بکارید. اگر درختی به دلیل پژمردگی ورتیسیلیوم از بین رفت، همان‌گونه‌های درخت را دقیقاً همان‌جا یا در نزدیکی آن نکارید.
اگر درختی فقط به میزان کمی آلوده‌شده باشد، می‌توانید با هرس کردن شاخه‌ها و تقویت بنیه‌ی درخت با کود و آبیاری در طول دوره پژمردگی، از دست آن خلاص شوید. بااین‌حال به یاد داشته باشید که علائم ممکن است هر زمان بدتر شوند، بنابراین شما فقط عمر درخت را طولانی می‌کنید. در آن زمان ممکن است درخت، بیماری را به خاک اطراف منتقل کند.
برای توت‌فرنگی‌ها، ارقام مقاوم در برابر بیماری را انتخاب کنید. با ارزیابی درست، کشت تناوبی را انجام دهید و ارقام حساس توت‌فرنگی را در همان خاکی که در پنج سال گذشته سایر محصولات حساس یا گل‌های چندساله کاشته بودید، نکارید.
خاک باغچه شما باید غنی از مواد مغذی، سست و خوب زهکشی شده باشد. زهکشی ضعیف می‌تواند به‌اندازه بی‌آبی، ریشه‌ها را دچار تنش کند و گیاهان شمارا در برابر قارچ‌ها آسیب‌پذیر کند. کودهایی که ازت بالایی دارند استفاده نکنید اما از کود متعادل یا کودهایی که درصد فسفر بیشتری دارند استفاده کنید.
اطراف سبزی‌های خود را مالچ کنید، این کار باعث کاهش علف‌های هرز می‌شود و خطر صدمه به ریشه‌ها را هنگام شخم زدن خاک به حداقل می‌رساند. از مالچ چوب سخت درخت آلوده استفاده نکنید.
بلافاصله گیاهانی را که در اثر پژمردگی ورتیسیلیوم از بین رفته‌اند بکنید و ریشه‌های آن را نیز از بین ببرید. گیاهان آلوده باید در سطل آشغال انداخته شوند. درختان هم باید یک فرد حرفه‌ای، مانند سرویس انتقال درخت، از بین بروند.
یکی از بهترین راه‌های پیشگیری و درمان بیماری ورتیسیلیوم تقویت درخت و تغذیه مناسب می‌باشد.
کودهای جدید تحت عنوان کود- سم یا کود- دارو به درمان بیماری و کاهش آن کمک شایانی می‌کنند. در ذیل به معرفی دو نمونه از این کودهای موثر می‌پردازیم.
فسفیت پتاسیم: این ترکیب به صورت سیستمیک در گیاه حرکت کرده و ضمن تغذیه گیاه باعث افزایش گیاه به بیماری‌ها و آفات می‌گردد.
سیلیکات پتاسیم: با افزایش ضخامت دیواره سلولی به افزایش مقاومت گیاه در برابر آفات و بیماری‌ها کمک شایانی می‌نماید.
