بیماری لکه غربالی (به انگلیسی: Shot hole disease) یکی از بیماری‌های قارچی درختان میوه هسته دار است. قارچ عامل این بیماری Wilsonomyces carpophilus است.
عامل بیماری:
لکه غربالی یکی از مهمترین بیماری های قارچی درختان میوه هسته دار است. این بیماری در اکثر مناطق ایران شیوع دارد. بیماری لکه غربالی علاوه بر اینکه موجب ضعف درخت و کاهش کمی و کیفی محصول می شود به علت ایجاد لکه ها و زگیل بر روی میوه ها بازارپسندی و ارزش صادراتی آنها را نیز به شدت کاهش می دهد. عامل این بیماری خسارت زا قارچی به نام Wilsonomyces carpophilus می باشد.
اين بيماري اولين بار در سال 1842 میلادی در کشور فرانسه بوسيله «لویل»شناخته شده است. امروزه در کليه نقاط جهان از جمله در آمريکای شمالي و آمريکاي جنوبي، اروپا، استراليا، نيوزلند و ساير نواحي جهان وجود داشته و خسارت زيادي وارد مي نمايد. در ايران اولين بار اسفندياري در سال 1375 اين بيماري را روي درختان ميوه هسته دار در مازندران، گيلان، گرگان و آذربايجان گزارش نموده است. در حال حاضر این بيماري در اکثر مناطق کشور کم و بيش وجود دارد. در ايران تا کنون اين بيماري روي درختان زرد آلو، گيلاس، آلبالو، گوجه سبز، هلو، شليل و بادام ديده شده است و خسارت عمده آن بيشتر متوجه درختان زرد آلو مي باشد.
علائم بیماری لکه غربالی:
حالت غربالی و سوراخ شدن برگها مشخص‌ترین و فراوانترین علامت بیماری است. بیماری اغلب به برگ، میوه و سرشاخه‌های درختان هسته دار حمله میکند ولی اندام‌های مورد حمله در میزبان‌های مختلف با هم فرق دارند. روی برگ علائم همزمان با موقعی که جوانه‌های برگ باز می‌شوند به صورت لکه‌های گرد و کوچک به رنگ سرخ که وسط آن تیره است بروز میکند. لکه‌ها به تدریج بزرگ شده و از وسط شروع به خشک شدن می‌کنند. به مرور بافت مرده جدا شده و سوراخی ایجاد میشود. اطراف سوراخ نوار چوب پنبه ای باقی می‌ماند.
در صورت شدت بیماری روی درختان گیلاس و تجمع لکه‌ها، برگها تماماً زرد شده و می‌ریزند. به‌طور کلی لکه‌ها در آغاز پیدایش کوچک و ارغوانی اند ولی به تدریج بزرگترشده و به رنگ قهوه ای درمی آیند. به مرور لکه‌ها چوب پنبه ای و زبرمی‌شوند. علائم روی میوه زردآلو به صورت تاولهایی برجسته به رنگ ارغوانی تا قهوه ای دیده میشود.
میوه گیلاس ممکن است گوشت تا هسته خشک شود. علائم روی میوه آلبالو شبیه گیلاس ولی عمق فرورفتگی لکه‌ها کمتراست. روی میوه گوجه سبز ممکن است ترشح صمغ بدون ظهور لکه‌های مشخص دیده شود. روی میوه هلو آلودگی به دوصورت ظاهرمی شود. یکی به صورت ریزش میوه، هنگام رسیدن و دوم ایجاد لکه‌های قهوه ای. پیدایش لکه‌های بیماری روی شاخه‌های هلو و شلیل عمومیت دارد. شاخه‌های زردآلو، آلو و گوجه معمولاً مورد حمله بیماری قرار نمی‌گیرند. بیماری روی شاخه‌های گیلاس ابتدا به صورت لکه‌های قهوه ای و برجسته ظاهر میشود که به تدریج حالت زخم به خود می‌گیرد. در سرشاخه‌های بادام لکه‌های گرد و بیضی به قطر یک تا چند میلیمتر ظاهر میشود. لکه‌ها قهوه ای و وسط آن روشن‌تر و شبیه چشم است. لکه‌ها گاه ترک خورده و از آنها صمغ ترشح میشود. علائم روی سرشاخه‌های هلو و بادام شبیه به هم هستند با این تفاوت که روی شاخه‌های هلو زخمها معمولاً بزرگتر دو صمغ زدگی آنها بیشتر است. روی شاخه‌های زردآلو زخم‌های ارغوانی به قطر چند میلیمتر تشکیل میشود. روی شاخه‌های آلو و گوجه علائمی بروز پیدا نمی‌کند.
الف-نشانه های غربالی روی برگ:
حالت غربالی و سوراخ شدن برگها مشخص ترین و فراوانترین علائم بیماری است. در زرد آلو علائم بیماری همزمان با موقعی که جوانه های برگ باز می شود و هنوز برگ شکل و اندازه و حتی رنگ طبیعی بخود نگرفته، بصورت لکه های گرد که در ابتدا به رنگ قرمز متمایل به بنفش و در وسط تیره تر است، بروز می کند. به تدریج این لکه های کوچک بزرگتر شده و از وسط شروع به خشک شدن نموده و به رنگ قهوه ای در می آیند. در این حالت حاشیه لکه ها بسیار مشخص و اغلب قهوه ای تیره می باشد. در این مرحله پیشروی لکه ها متوقف می شود و بتدریج بافت مرده برگ از نسج زنده به طریق پاره شدن پارانشیم وبشره جدا می گردد. به محض اینکه این پارگی کامل شد قسمت داخلی جدا شده و می افتد و در نتیجه سوراخی در پهنگ برگ ایجاد می شود که پیرامون آن یک نوار چوب پنبه ای قهوه ای کشیده شده است. شکل سوراخها معمولاً دایره ای بیضی و گاهی اشکال غیر هندسی و نامنظم می باشد. اندازه تنها بسته به زمان وقوع آلودگی از ته سنجاق تا قطر شش میلیمتر و گاهی بیشتر تغییر می کند ولی لکه های دایره ای شکل معمولاً چهار تا پنج میلیمتر هستند. گهگاهی چند تا از لکه های بیماری بهم پیوسته و سوراخهای بزرگ و بی شکل بوجود می آیند که ممکن است با حشره خوردگی اشتباه شود. این حالت یعنی توسعه بهم پیوستگی لکه های بیماری روی برگ بیشتر در موارد وقوع آلودگی های شدید اولیه در مرحله ای که برگها دارای بافت لطیفی هستند رخ میدهد. در آلودگی های دیر هنگام چون برگها ضخامت کافی پیدا کرده اند و نیز بدلیل عدم رطوبت کافی و مناسب در محیط، علائم برگی معمولاً به صورت سوراخهای منفرد، ریز و ته سنجاقی بروز می کند.
ب-نشانه های غربالی روی میوه:
میوه زرد آلو، گیلاس و آلبالو مورد حمله این بیماری قرار میگیرند. روی میوه زرد آلو وقتی به اندازه مغز پسته است علائم غربالی به صورت لکه های قرمز مایل به بنفش و به اندازه ته سنجان ظاهر می گردد بتدریج که میوه درشت میشود این لکه ها برآمده شده و به صورت نقاط برجسته یا خال جوش در می آید و رنگشان قهوه ای می شود. لکه ها و برآمدگی ها ابتدا در سطح فوقانی میوه ها بصورت پراکنده یا متراکم بروز می کند و بعداً به سطح زیرین میوه نیز می رسد. در مواردی دیده شده است که حمله بیماری به میوه ها در بعضی ارقام و یا در شرایط خاص ، مواجه با عکس العمل آن می شود. بدین معنی که بجای ظهور خال جوشها, گوشت میوه تحریک شده و به صورت پستانک نوک تیزی بالا آمده و رشد آن متوقف می شود. در مواقعی که شرایط جوی برای رشد و نمو بیماری مناسب است، تعداد زیادی خال جوش بطور متراکم در سطح میوه ظاهر می شود. بطوریکه در این قسمت اپیدرم میوه کاملاً فاسد و چوب پنبه ای شده و از آن شیره تراوش می شود که بعداً سفت شده و بصورت صمغ در می آید. گهگاهی بد شکلی هم در میوه های زرد آلو دیده می شود. حمله غربالی به میوه های جوان، منجر به ریزش آنها می گردد. بهمین جهت حدود پنج درصد از میوه های ریز در همان مراحل اولیه رشد در اثر حمله این بیماری ریخته و از بین می رود. حمله بیماری به میوه زردآلو یکی از مخرب ترین حالات خسارت بیماری است.
ج-نشانه های لکه غربالی روی سرشاخه ها و جوانه ها:
علائم این بیماری روی سرشاخه ها اکثراً به صورت شانکر و ترک خوردگی ظاهر می شود و تشخیص آن احتیاج به دقت و آشنایی چشم دارد. آلودگی سرشاخه ها از آن جهت مهم است که باعث انهدام جوانه ها و ضعف درخت می گردد. بیماری لکه غربالی روی سرشاخه های نازک و سبز گیلاس ابتدا به صورت لکه های قهوه ای و برجسته ظاهر می شود که بتدریج با پیشرفت مرض ترک خورده و حالت زخم بخود می گیرد. پیدایش این زخمها در فصل بهار موقع ظهور شکوفه ها حائز اهمیت است زیرا چنانچه زیر جوانه های گل دهنده بروز کند، باعث توقف ناگهانی رشد گیاه و خشک شدن سرشاخه ها و شکوفه ها می گردد.
شاید این مطلب را هم دوست داشته باشید: بیماری شانکر باکتریایی مرکبات
چرخه بیماری:
قارچ عامل بیماری روی گیاه زمستان‌گذرانی میکند. اسپور های غیرجنسی،کنیدی ها، در بهار با افزایش رطوبت در هوا منتشر میشود.
قارچ عامل بیماری در زمستان و سایر مواقع نامساعد، روی جوانه‌های آلوده یا زخم‌های شاخه‌ها به سر برده و تا سال بعد باقی می‌ماند. در هوای مرطوب و بارانی در اثر ترشح آب پراکنده شده، جوانه زده و تولید آلودگی میکند. توسعه آلودگی در زمستان ادامه داشته و فقط در سرمای زیاد متوقف میشود. توسعه آلودگی بیماری ارتباط مستقیم به میزان بارندگی در بهار و پاییز دارد.
خسارت های لکه غربالی:
از خسارت های لکه غربالی می توان به آلودگی برگ ها که موجب ریزش شدید آنها میشود، اشاره کرد. ریزش شدید برگ ها باعث ریزش میوه های نارس بادام خواهد شد. در حالت کلی باردهی و عملکرد درختان هرساله کاهش میابد.
بیولوژی بیماری لکه غربالی:
لکه غربالی بیشترین خسارت را در شرایط آب وهوای خنک و مرطوب به خصوص در اوایل بهار ایجاد میکند. پس اوایل فصل بهار؛ بهترین زمان برای طغیان این بیماری به حساب میاید. در این شرایط قارچ برروی برگ جوانه زده و باعث آلودگی بافت های روی برگ در کمتر از 6 ساعت خواهد شد.
کنترل بیماری لکه غربالی
- مهم ترین و بهترین روش پیشگیری از ابتلای درختان به این بیماری؛ کاشت ارقام مقاوم است.
- برای کنترل بیماری لکه غربالی در باغ باید بقایای گیاهی را در فصل پاییز جمع آوری نموده و بسوزانید.
- شته ها باعث انتشار سریع این بیماری در سطح باغ خواهند شد. از این رو به محض مشاهده شته؛ آنها را از بین ببرید.
- به محض مشاهده این بیماری باید اقدامات کنترل و مقابله با آن انجام شود. چراکه این قارچ به سرعت در سطح باغ منتقل میشود.
- در طول فصل رشد شاخه های آلوده را هرس نموده و بسوزانید.
- آبیاری بیش از حد درختان میتواند باعث طغیان این بیماری شود.
درمان بیماری:
- از آنجا که وجود رطوبت بیش از اندازه شرایط را برای این بیماری فراهم میکند باید از آبیاری بیش از اندازه جلوگیری کرد.
- هرس بخش‌های آلوده عفونی گیاه ضروری است.
- استفاده ازترکیب بردو و بردوفیکس و ترکیب‌های مسی برای درمان بیماری مناسب است.
انتخاب انواع ارقام مقاوم و سالم هرس اندام‌های آلوده و سوزاندن آنها برای جلوگیری از آلودگی در سال‌های بعد ضدعفونی کردن ابزار هرس بعد از هرس سرشاخه‌های آلوده و انهدام آنها با بردوفیکس رقیق نشده سمپاشی دوره ای چهارگانه با بردوفیکس:
– سم پاشی با بردوفیکس ۱۰ در هزار پس از ریزش ۷۰ درصد برگها در پاییز
– سم پاشی با بردوفیکس ۱۰ در هزار قبل از تورم جوانه‌ها
– سم پاشی با بردوفیکس ۵ در هزار بعد از ریزش گلبرگها
– سم پاشی با بردوفیکس ۵ در هزار بلافاصله بعد از تشکیل میوه
در صورت وجود آلودگی برای جلوگیری از پیشرفت بیماری، سمپاشی با بردوفیکس ۵ در هزار ۱۵ تا ۲۰ روز بعد تکرار شود.
