چگونگی اصلاح خاک شور

یکی از مشکلات کشاورزان و باغداران در امر زراعت و باغبانی شوری خاک می‌باشد که بر رشد گیاهان تاثیرات منفی دارد و عامل محدوده کننده رشد گیاهان است و از مهم‌ ترین عوامل کاهش تولیدات کشاورزی شناخته‌ می‌شود. همواره در مناطق خشک و نیمه خشک، شوری خاک مشکلات زیادی را برای کشاورزان و باغداران ایجاد می‌کند. یکی از اقدامات مهم به منظور افزایش تولید محصول و عملکرد بهتر گیاهان اصلاح خاک شور می‌باشد. ایران یکی از کشورهای در معرض تهدید شوری خاک قرار دارد و باید به اصلاح خاک شور اهمیت داد تا از بیشتر شدن آن جلوگیری کرد.

شوری خاک چیست؟

شوری خاک، به تجمع زیاد نمک‌های قابل ‌حل و عناصر معدنی در محلول آب ‌و خاک را که امکان جذب مواد غذایی و آب را برای گیاه دشوار می‌‌کند، گفته می‌شود و شوری خاک به نوع گیاه، مرحله رشد، شرایط اقلیمی و نوع خاک متفاوت است. املاحی که باعث شوری خاک‌ها می‌شوند کاتیون‌هایی مانند سدیم، منیزیم، کلسیم، پتاسیم و آنیون‌هایی مثل بی‌کربنات، سولفات، نیترات و کلراید می‌باشند و بیشترین املاح در خاک‌های شور کلرید سدیم، سولفات منیزیم و سولفات سدیم هستند که باید با روش‌های اصلاح خاک شور، املاح و عناصر ایجاد کننده شوری را از خاک برطرف کرد تا گیاهان و محصولات بتوانند به خوبی رشد کنند و عملکرد مطلوبی داشته باشند.

اهمیت اصلاح شیمیایی خاک

باید به این نکته توجه شود که اصلاح شیمیایی خاک و استفاده از کود کشاورزی در صورت مساعد بودن سایر شرایط مانند دما، نور خورشید و رطوبت محیط برای رشد انواع گیاهان تاثیر گذار است.

گیاهان عناصری از جمله کربن، هیدروژن و اکسیژن مورد نیاز خود را از طریق آب و هوا تامین می‌کنند و سایر عناصر از طریق خاک تامین می‌شود. کود کشاورزی را می‌توان به طور کلی به دو دسته کودهای آلی (با منشا بیولوژیک) و کودهای غیر آلی (سنگ‌ها) تقسیم کرد.

کودهای با منشا آلی تامین کننده عناصری مانند فسفر، نیتروژن و گوگرد می‌باشد اما کودهای غیر آلی غالبا بخش عمده‌ای از عناصر مورد نیاز گیاهان را در ساختار خود دارند.

عوامل ایجاد کننده شوری خاک

شوری در اثر انباشت طبیعی و طولانی مدت املاح در خاک یا آب سطحی ایجاد می‌شود و عوامل زیر سبب آزاد شدن املاحی چون کلرید سدیم، کلسیم، منیزیم، سولفات و کربنات می‌شوند :

• عدم زهکشی خاک
• نفوذ آب دریا در امتداد ساحل
• انتقال شن‌های حاوی نمک توسط بادهای دریایی
• بالا آمدن آب‌های شور زیرزمینی به لایه‌های سطحی خاک
• هوازدگی سنگ‌های مادری

• علاوه بر این عوامل، در مناطق خشک و نیمه خشک به علت تبخیر زیاد آب نسبت به بارش و همچنین عدم کیفیت و کمیت بارش به منظور آب شویی نمک‌ها، املاح در لایه‌های خاک جمع شده و سبب شوری خاک می‌شوند. بعضی از فعالیت‌های انسانی هم باعث شوری خاک می‌شوند که از اصلی‌ترین آن‌ها عوامل زیر می‌باشند:

  • حذف پوشش گیاهی منطقه
  • فاضلاب و پساب‌های صنعتی
  • استفاده زیاد از کودها
  • سیستم آبیاری بدون زهکشی مناسب
  • غرقاب شدن زمین با آب‌های دارای نمک زیاد

روش اصلاح خاک شور

بهترین روش اصلاح خاک شور، آب شویی خاک است و باید با آبی که کیفیت خوبی دارد و فاقد نمک می‌‌باشد انجام ‌شود. ابتدا زمین را به کرت‌هایی با ابعاد مناسب تقسیم کنید جهت تسریع در اصلاح خاک از نظر شوری در مدت کوتاه تا بتوان زمین را زیر کشت برد. می بایست کرتها را مملو از آب شیرین نموده و کارگرها با پوشیدن چکمه در داخل آن راه رفته و شوری را حل نموده و در نهایت آب شور را از کرت خارج نمائید. نمک‌هایی که با آبشویی از سطح خاک به عمق بیشتر می‌روند پس از مدتی دوباره با صعود از لوله‌های مویین به سطح خاک می‌آیند و برای جلوگیری از این کار زمین باید زهکشی شود و با گذاشتن لوله‌های زهکشی در فاصله و عمق مناسب از زمین آب حاوی املاح را از مزرعه خارج کنید.

شاید این مطلب را هم دوست داشته باشید: اصلاح خاک قلیایی

اصلاح خاک‌های سدیمی و شور سدیمی

وجود زیاد سدیم در خاک‌های سدیمی و شور سدیمی از تشکیل خاکدانه جلوگیری می‌کند، لذا این خاک‌ها از خواص فیزیکی خوبی برخوردار نیستند. وجود یون‌های دو ظرفیتی مانند کلسیم و منیزیم در خاک باعث تشکیل خاکدانه و ایجاد خواص فیزیکی مطلوب در خاک می‌شود. اصلاح خاک‌های سدیمی و شور سدیمی این گونه است که سدیم قابل تبادل را با کاتیون‌های کلسیم و منیزیم جانشین کرده و وارد محلول خاک می‌شوند و با عمل آب شویی سدیم و کربنات سدیم موجود در محلول خاک را خارج می‌کنند. جهت اصلاح خاک شور سدیمی می‌توان از ترکیباتی مانند گچ، کلرید کلسیم، اسید سولفوریک، گوگرد عنصری و سولفات‌های آهن و آلومینیوم استفاده کرد.

اصلاح خاک‌ شور سدیمی با گچ

به علت حلالیت خوب، قیمت کم و قابل‌دسترس بودن، در اصلاح خاک شور سدیمی زیاد استفاده می‌شود. گچ به دو صورت معدنی و تولید کارخانجات کودهای فسفاته وجود دارد. سرعت حلالیت گچ کارخانجات کودهای فسفاته بیشتر از گچ معدنی می‌باشد. گچ الک شده ریز در اصلاح خاک شور سدیمی دارای عملکرد بسیار خوبی است. گچ را در سطح خاک پخش کرده و با استفاده از شخم زدن یا دیسک زدن، با خاک مخلوط می‌کنند. گچ مخلوط شده با لایه ۵۰ سانتی‌متری خاک تاثیر بیشتری از گچ پخش‌شده در سطح خاک عمل کرده و باعث کاهش بیشتر سدیم می‌شود.

اصلاح خاک‌ شور سدیمی با کلرید کلسیم

کلرید کلسیم به علت حلالیت زیاد نسبت به گچ بازدهی بیشتری دارد و به علت شستشوی سریع کلرید کلسیم و کاهش غلظت املاح در خاک‌های غیر آهکی، بعد از اصلاح خاک شور سدیمی، می‌تواند باعث تشکیل سله شود. پس بهتر است ترکیبی از کلرید کلسیم و گچ با هم استفاده شود که هم باعث تسریع در اصلاح خاک می‌شود و هم بازدهی بیشتری دارد.

اصلاح خاک‌ شور سدیمی با اسیدها و گوگرد

اسید با کربنات کلسیم خاک ترکیب می‌شود و گچ یا کلرید کلسیم تولید می‌کند. گوگرد هم پس از اکسیده شدن تولید اسید سولفوریک نموده، پس توجه کنید که اسید سولفوریک و دی اکسید گوگرد به علت خورندگی شدید نباید از لوله‌های فلزی و کانال‌های سیمانی عبور کنند زیرا باعث خسارت به سیستم آبیاری می‌شوند. گوگرد به علت تولید غبار بهتر است آن را به صورت محلولی مرکب از آب و گوگرد (۵۵ تا ۶۰ درصد گوگرد) به زمین داده شود و یا از گوگرد دانه‌ای استفاده کنید. اسید و گوگرد می‌تواند pH خاک را در ناحیه رشد ریشه گیاهان کاهش دهد و قابلیت جذب از فسفر، روی، منگنز و آهن را برای گیاهان افزایش دهد. جهت تهیه و خرید گوگرد می‌توانید به سایت شرکت گلباران سبز مراجعه کنید.

اصلاح شمیایی خاک‌ های شور

تنش شوری خاک زمانی اتفاق می‌افتد که نمک‌ها و عناصرمعدنی محلول در آب در نواحی اطراف خاک ریشه تجمع پیدا کنند و امکان جذب آب توسط ریشه گیاه غیر ممکن شود، در این حالت pH خاک بیش از حد افزایش پیدا می‌کند و کودها و سموم به سرعت بلوکه می‌شوند، به عبارتی می‌گوییم خاک دچار تنش شوری شده است.

کاتیون‌های عامل شوری خاک شامل املاح و عناصری مانند سدیم، پتاسیم، منیزیم و کلسیم و آنیون‌های شوری خاک شامل نیترات‌ها، سولفات‌ها، بی کربنات‌ها و کلرایدها هستند. در اثر واکنش بین کاتیون‌ها و آنیون‌ها ترکیبات یونی یا نمک‌هایی همچون سدیم کلرید، منیزیم سولفات و سدیم سولفات ایجاد می‌شود و شوری خاک را به وجود می‌آورند.

شوری خاک یکی از مشکلات بسیار مهم در کشاورزی می‌باشد که تاثیرات منفی روی رشد گیاهان و در نتیجه کاهش محصولات کشاورزی دارد. شوری به هیچ عنوان بیماری نیست ولی می‌تواند باعث بروز خیلی از بیماری‌ها شود. تقریبا تمامی انواع کشت‌های باغی، فضای باز و گلخانه‌ای مستعد شوری هستند.

گیاهان نسبت به شوری خاک حساسیت‌های متفاوتی دارند، به طوری که برخی از این گیاهان می‎توانند شوری را تحمل کنند که به آن‌ها گیاهان متحمل شوری گفته می‌شود و در مقابل برخی دیگر نسبت به شوری خاک حساس هستند که در دسته گیاهان حساس قرار دارند.

عواملی که سبب ایجاد و تشدید شوری خاک می‌شوند عبارت‌اند از استفاده از آب شور در آبیاری، تکرار یک نوع کشت، عدم استفاده از کودهای ارگانیک و استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی است.