کرم غوزه پنبه، Helicoverpa armigera Hübner، یکی از مخرب ترین آفات پنبه است که هم عملکرد و هم کیفیت پنبه بشدت تحت تأثیر شیوع آن قرار دارد. این آفت در اکثر مناطق پنبه کاری کشور نظیر گرگان ، گنبد ، دشت مغان ، کرمان و فارس انتشار دارد و از نظر قرنطینه ای به عنوان یک آفت قرنطینه A2 توسط EPPO فهرست شده است.
نام علمی : Helicoverpa armigera
نام انگلیسی : cotton bollworm
دیگر نام های علمی :
- Heliothis obsoleta
- Heliothis fusca
- Chloridea obsoleta
- Chloridea armigera
میزبان های کرم غوزه پنبه
مهمترین میزبان‌های زراعی که H. armigera آفت اصلی آنها است، پنبه، لوبیا، نخود، گوجه‌فرنگی، سورگوم و لوبیا چشم بلبلی است. سایر میزبان ها شامل بادام زمینی، بامیه، سویا، یونجه، ، سایر لگومینوزا، تنباکو، سیب زمینی، ذرت، تعدادی درخت میوه، درختان جنگلی و … طیف وسیعی از محصولات سبزیجات و طیف گسترده ای از گونه های گیاهی وحشی که از رشد لارو این آفت حمایت می کنند.
| نام گیاه | خانواده | نام گیاه | خانواده |
|---|---|---|---|
| بامیه | Abelmoschus | نخود کفتری | Fabaceae |
| آکالیفا (میزبان وحشی) | Euphorbiaceae | گل همیشه بهار | Asteraceae |
| گل ابری | Asteraceae | مینای چینی | Asteraceae |
| شب خسب | Fabaceae | چای | Theaceae |
| پیاز | Liliaceae | فلفل | Solanaceae |
| موسیر | Liliaceae | هندوانه | Cucurbitaceae |
| تاج خروس | Amaranthus | پرتقال | Rutaceae |
| علف شیر | Asclepiadaceae | پیچک صحرایی | Convolvulaceae |
| مارچوبه | Liliaceae | خربزه | Cucurbitaceae |
| جو دوسر | Poaceae | خیار | Cucurbitaceae |
| خانواده کلمیان | Brassicaceae | کتان | Malvaceae |
و بسیاری از میزبان دیگر که در این لیست جای نگرفتند.
علائم خسارت کرم غوزه پنبه
بروی پنبه : حفره هایی در پایه جوانه های گل قابل مشاهده است، که در ادامه خسارت کاملا توخالی میشوند. برگچه ها به سمت پایین خم می شوند. برگ ها و شاخساره ها نیز ممکن است توسط لارو مصرف شوند. لاروهای بزرگتر در غوزه های سبز در حال بلوغ حفره ایجاد میکنند. غوزه های جوان پس از آسیب لارو سقوط می کنند. حشرات بالغ آن ها روی گونه های دارای برگ هایصاف تخم کمتری می گذارند.
بروی گوجه فرنگی : میوه های جوان مورد حمله قرار می گیرند و سقوط می کنند. لاروهای بزرگتر ممکن است به میوه های مسن تر نفوذ کنند. آلودگی های ثانویه توسط سایر میکروارگانیسم ها منجر به پوسیدگی می شود.
ذرت : تخم‌ها روی کلاله (Silk) گذاشته میشوند، لاروها به لپه‌ها حمله میکنند. آلودگی های باکتریایی ثانویه شایع هستند.
سورگوم : لاروها از دانه در حال رشد تغذیه می کنند و در طول روز در داخل سنبله پنهان می شوند. انواع رقم هایی با سنبله های فشرده ترجیح داده می شود.
زیست شناسی و بوم شناسی
در ایران، H. armigera به صورت شفیره، در زیر سطح خاک زمستان گذرانی می کند. در اوایل بهار وقتی که درجه حرارت هوا به حدود 18 تا 20 درجه سانتی گراد می رسد، حشرات بالغ ظاهر می شوند. ماده ها روی علف های هرز و گیاهان میزبان با اهمیت اقتصادی تخم می گذارند، اما معمولاً نسل اول از علف های هرز تغذیه می کند.
دوره تخم گذاری حدود 20 روز طول می کشد و در این مدت هر ماده 500-2700 تخم می گذارد. زمان مورد نیاز برای تفریخ تخم در تابستان 3-4 روز و در بهار و پاییز حدود یک هفته طول می کشد. دوره لاروی در تابستان 14-18 روز و در پاییز 17-21 روز طول می کشد. H. armigera در طول فصل رشد با توجه به شرایط آب و هوایی دو تا شش نسل تولید می کند. در شمال ایران که مهمترین منطقه پنبه‌کاری کشور است، سالانه چهار تا شش نسل وجود دارد.
مدت زمان مرحله زندگی حشرات بالغ بستگی به در دسترس بودن غذا مانند ساکارز یا شهد دارد. وزن شفیره (به عنوان محتوای چربی بدن)؛ درجه حرارت؛ و فعالیت، پروانه های ماده به طور کلی طولانی تر از نر عمر می کنند. در اسارت، طول عمر بین 1 تا 23 روز برای پروانه های نر و 5 تا 28 روز برای ماده متغیر بود.
دشمنان طبیعی کرم غوزه پنبه
گونه های مهم دشمنان طبیعی از محصولی به محصول دیگر و از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. تعداد پارازیتوئیدهای بسیار بیشتری در طیف وسیعی از کشورها ثبت شده است که در اینجا ممکن است لیست نشده باشند.
| نام عامل کنترل | نوع | مرحله کنترل |
|---|---|---|
| Acanthaspis pedestris | شکارگر | لارو |
| زنبور Trichogramma | پارازیت (انگل) | تخم |
| Serratia marcescens | بیمارگر | لارو |
| باکتری Bacillus thuringiensis | بیمارگر | لارو |
| Copidosoma | پارازیت | تخم |
| سن شکارگر Orius | شکارگر | تخم و لارو |
پیشگیری و کنترل
H. armigera آفتی است که در بیشتر مناطقی که در آن خسارت ایجاد میکند از اهمیت زیادی برخوردار است و به طیف گسترده ای از مواد غذایی، دانه های روغنی، علوفه، محصولات کشاورزی و محصولات باغی آسیب می رساند. وضعیت آفت اصلی آن ریشه در تحرک، پلی فاژی، سرعت تولید مثل بالا و دیاپوز آن دارد که همه آنها را به خوبی برای بهره برداری از زیستگاه های گذرا مانند اکوسیستم های کشاورزی ساخته دست بشر سازگار می کند. تمایل آن به بخش‌های قابل برداشت از مواد غذایی ضروری و محصولات با ارزش بالا مانند پنبه، گوجه‌فرنگی، حبوبات و تنباکو هزینه‌های اقتصادی بالایی را ایجاد میکند.
كنترل زراعي و بهداشت گياهي:
1. خرد كردن و زير خاک بردن بقاياي گياهي مزارع پنبه.
2. شخم عميق و آب تخت زمستانه جهت از بين بردن شفيره هاي زمستان گذران( در صورت وجود
3. شرايط اب و هوايي) پس از برداشت مزرعه براي كاهش شفيره هاي زمستان گذران.
4. كشت بذور دلينته و زودرس پنبه .
5. كشت بموقع تا فنولوژي مناسب گياه با پيك جمعيت آفت دريك زمان قرار نگيرد.
6. ضدعفوني بذور با سموم توصيه شده .
7. وجين بموقع و مبارزه با علف هاي هرز تابستانه و زمستانه مزرعه( گاو پنبه و تاج خروس) و حاشيه
8. جهت جلوگيري از جلب و انتقال آفات به داخل مزرعه و توليد و بقاي نسل آفات زمستانگذران.
9. استفاده از هورمون تنظيم كننده رشد ونمو در تير و مردادماه در مزارع پنبه
10. استفاده از برگ ريزها در شهريور ماه و اوايل مهرماه در مزارع پنبه
11. قطع آبياري در اوايل مهر ماه .
روش های ردیابی و پایش:
در پيش آگاهي و رديابي آفت کرم غوزه پنبه استفاده از فرمون هاي جنسي و تله هاي فرموني يا نوري و مشاهدات چشمي مورد استفاده قرار مي گيرد. احتمالي براي آلودگي نسل اول از تله هاي فرموني و نوري و تعيين پيك پروازي براي مبارزه شيميايي قابل در ابتداي فصل يا نسل اول براي رصد حشرات كامل و تعيين شروع تخم ريزي و تخمين و برآورد جمعيت توصيه مي باشد. در نسل هاي بعد بدليل تخم ريزي تدريجي و هم پوشاني نسل ها عملاً تعيين زمان دقيق ممكن نخواهد بود و همچنين در مبارزه بيولوژيكي براي تعيين زمان كارت گذاري و رهاسازي عوامل مفيد و دشمنان طبيعي توصيه مي گردد.
سپس تا اواسط مردادماه آلودگي %۱ اعضاء ميوه دهنده و از آن به بعد %۲ اعضاء ميوه دهنده مي باشد. در اوايل مشاهده چشمي براي تعيين زمان مبارزه شيميايي و سمپاشي و نرم هاي آلودگي يك عدد لارو در۱۰بوته و فصل رويش پنبه تا هنگاميكه جمع اعضاء ميوه دهنده در ۱۰ بوته مورد آماربرداري كمتر از ۱۰۰ عدد عضو داشته باشد حدنصاب آلودگي براي سمپاشي همانا يك عدد لارو در ۱۰ بوته مي باشد.
توصيه سمپاشي براي نسل بعدي آفت با پستي به موقع انجام پذيرد. در صورتيكه در مزرعه مورد بازديد در آماربرداري هنگاميكه %۶۰ لاروها را سنين درشت تشكيل مي دهند زمان دقيق سمپاشي سپري شده و تخمريزي شديد بوده و در عين حال به حدنصاب سمپاشي از نظر تعداد لارو برسد لازم است سمپاشي توصيه گردد و بايد ۳ تا ۵ روز بعد مزرعه مذكور مجددا” بازديد گردد.
برنامه مدیریت تلفیقی (IPM)
با توجه به نیاز به استفاده و بهره برداری از پتانسیل کنترل های بیولوژیک و کاهش وابستگی بیش از حد به کنترل شیمیایی، به ویژه در مواردی که مقاومت در برابر حشره کش ها وجود دارد، برنامه های مختلف IPM ایجاد شده است که در آن تاکتیک های کنترلی مختلف برای سرکوب آفات ترکیب می شوند. بر اساس آستانه اقتصادی و جستجوی منظم برای تعیین سطح جمعیت آفت، استفاده از مدل های کامپیوتری محصول و جمعیت برای ارزیابی نیاز، زمان بندی بهینه و محصول برای کاربرد آفت کش متفاوت است.
مبارزه شیمیایی
برای مبارزه شیمیائی علیه کرم غوزه پنبه 2 تا 3 نوبت سمپاشی توصیه می شود، بشکل زیر:
- نوبت اول) در نیمه دوم تیر یا اوایل مرداد ماه
- نوبت دوم) نیمه دوم مرداد ماه
- نوبت سوم) نیمه دوم شهریور ماه
سموم شیمیایی توصیه شده شامل پروفنوفوس ، آزودرین و نوآکرون است که بسته به شرایط منطقه می تواند فرمولاسیون مختلفی مورد استفاده قرار گیرد.
سایر روش های مبارزه
- استفاده از گیاهان مقاوم : همانطور که در توضیحات بالا هم قید کردیم. سطح برگ صاف و یا خوشه های متراکم میتواند از تخم گذاری آفت برای گیاه جلوگیری کند.بنابراین با انتخاب یک رقم مناسب با ویژگی هایی که اثر مطلوبی بروی تخم گذاری یا تغذیه آفت دارند میتوانید در کاهش خسارت توسط این آفت اقدام نمایید
- حذف علف های هرز
- شخم پس از برداشت
- استفاده از یخ آب زمستانه
- استفاده از فرومون : تله های فرومونی راهکار مناسبی برای جذب حشرات بالغ و به دام انداختن آن ها هستند.
