یونجه .Medicago sativa L از تیره لگومینوز بوده و به علت غنی بودن از پروتئین، کلسیم و ویتامین، خوش خوراك بودن و درصد کم سلولز در ردیف بهترین گیاهان علوفه اي قرارمی گیرد و به آن طلاي سبزمیگویند. یونجه اولین گیاه زراعی است که اهلی و به عنوان علوفه کشت شده است (کریمی1369،). در بین گیاهان علوفه اي، یونجه به علت کیفیت خوش خوراکی، دارا بودن ذخایر غذایی از جمله مواد معدنی مختلف، مواد پروتئینی و انواع ویتامینهاي گوناگون اهمیت خاصی پیدا کرده است. به علاوه کاشت این گیاه تأثیر مهمی در اصلاح زمین زراعی از راه تهویه زمین، برقراري تناوب، پایین بردن آبهاي سطحی (زهکشی)، افزایش مواد آلی و ازدیاد ازت خاك دارد. (کریمی1379،). سطح کشت یونجه در ایران حدود 612 هزار هکتار و در استان چهارمحال و بختیاري 15هزار هکتار است (آمارنامه کشاورزي، 1392) که نشان دهنده اهمیت این محصول براي بخش دامپروري استان وتولید فرآوردههاي دامی میباشد. سرخرطومی برگ یونجه (Gyllenhal (postica Hypera از خانواده Curculionidae و راسته Coleoptera بومی اروپا و آسیا و یکی از مهمترین آفات یونجه .L sativa .M در ایران و جهان میباشد (وجدانی و دفتري، ،1342روشندل و نوربخشیان، 1381روشندل1382،و،1381 ,Bouton & ,Buntin1992 .,al et Dowdy 1996,).
بیشترین خسارت این آفت به علت تغذیه لاروهاي آن از برگ و جوانه هاي انتهایی یونجه میباشد. حشرات کامل نیز از برگ و ساقه یونجه تغذیه می کنند. ولی خسارت عمده توسط لاروهاي سن 3 و 4میباشد ومزارع شدیداً آلوده از دور به نظر سفید میرسد. اگر جمعیت لاروهاي سنین مختلف از 50 عدد در متر مربع تجاوز کند کلیه برگ هاي یونجه در اثر تغذیه آنها نابود و خشک میشوند، در حالی که در چین اول یونجه گاه جمعیت این لاروها از 150 عدد در متر مربع نیز بیشتر است (وجدانی و دفتري، 1342).
تغذیه لاروهاي سرخرطومی برگ یونجه درساقه یونجه های به ارتفاع 30 سانتی متر (با جمعیت یک لارو روي هر ساقه)منجر به خسارت اقتصادي حدود یک تن علوفه خشک در هکتار میگردد، ولی یک لارو روي هرساقه یونجه با ارتفاع 40 سانتیمتر میتواند منجر به خسارتی حدود250 کیلوگرم در هکتارگردد، بنابراین با افزایش ارتفاع گیاه میزان خسارت آفت سرخرطومی برگ یونجه کاهش می یابد (2005 Eisley & Willson).
مصرف حشره کش ها باعث قطع ارتباط طبیعی بین یونجه و فون بندپایان آن از جمله پارازیتوئیدها و شکارگرها میگردد.
یکی از آفات مهم گیاه یونجه، سرخرطومی برگ یونجه است که در اکثر مناطق یونجه کاری کشور شیوع دارد. میزان خسارت سرخرطومی برگ یونجه در ایران دقیقا تعیین نشده ولی می توان گفت که ۶۰ درصد از خسارت های کلیه آفات یونجه مربوط به سرخرطومی می باشد. زمانی که میزان آلودگی مزارع بالا است مدیریت مبارزه با این آفت درطول سال اهمیت دارد. باتوجه به این که در بعضی سالها خسارت سرخرطومی برگ یونجه از نظر اقتصادی مهم نیست لازم است که زارعین با راهنمایی های مدیریتی و توصیه های عدم استفاده از سموم حشره کش آشنا شوند.به علاوه حشره کشها سبب نابودي سطوح پایین جمعیت آفت که براي بقاي پارازیتوئیدها و عوامل بیمارگر آن لازمند، میگردد. به همین دلیل کنترل سرخرطومی برگ یونجه باید در قالب مدیریت تلفیقی آفت صورت گیرد.
در سالهاي اخیر استفاده از روش هاي غیر شیمیایی نظیر آتش، چرانیدن مزرعه توسط دام و استفاده از سموم گیاهی مورد توجه قرار گرفته است.به عنوان مثال نتایج تحقیقات کمانگر و حبیبی، 1385 نشان داد چرانیدن
مزرعه توسط دام به طور معنیداري سبب کاهش جمعیت لاروهاي آفت گردید اما از نظر وزن ترو خشک علوفه تفاوت معنی داري با شاهد نداشت(کمانگر و حبیبی، 1385). در کارولیناي جنوبی سوزاندن زمستانه یونجه
براي کنترل سرخرطومی برگ یونجه از نظر آماري به اندازه مصرف حشرکش شیمیایی کاربوفوران موثر بوده است1994 ,al et ,Stringer. همچنین سوزانیدن بهاره یونجه زمانی که ارتفاع ساقه ها 25-20 سانتمتر بود سبب
کاهش معنیدارسرخرطومی برگ یونجه و شته نخود گردید. .(Schaber & Entz, 1988, Schaber, 1991)
زیست شناسی سرخرطومی برگ یونجه:
حشره کامل این آفت سرخرطومی نسبتا کوچکی است به طول تقریبا ۵ میلیمتر و پهنای ۳.۵ میلیمتر و رنگ آن از قهوه ای تا خاکستری مایل به سیاه تغییر می کند. چرخه زندگی آفت سرخرطومی برگ یونجه شامل چهار مرحله تخم، لارو، شفیره و سوسك بالغ است. زمستان گذرانی این آفت معمولا به شکل حشره کامل در پناهگاه های خارج از مزرعه مانند پرچین ها، مناطق درختکاری شده و یا زیست گاه های محفوظ داخل شکافها می باشد. غالب تخم ریزی دربهار و زمانی که سرخرطومی بالغ وارد مزرعه می شود انجام می گیرد اما بعضی از تخم ها درپاییز گذاشته می شوند. سرخرطومی های بالغ ماده برای تخم ریزی سوراخی را به وسیله جویدن در ساقه یونجه ایجاد می کنند و در داخل آن 2 الی 25 عدد تخم می گذارند. یک سرخرطومی ماده میتواند در طول دوره زندگی به طور متوسط تعداد 500 تا 2000 عدد تخم بگذارد. رنگ تخم ها از زرد تا قهوه ای تغییر می کند و وقتی می رسند تیره تر می شوند. مدت زمان لازم برای تفریخ تخم ها 7 الی 14 روز پس از تخم ریزی به طول می انجامد اما تخم هایی که در پاییز گذاشته می شوند در بهار سال بعد تفریخ خواهند شد.
لاروها در طول دوره لاروی سه بار پوست اندازی کرده و در هر بار از نظر اندازه بزرگتر می شوند. لاروهای بالغ به رنگ سبز بوده، تقریبا ۹ میلیمتر طول دارند و خطوط سفید رنگی در پشت آنها دیده میشود. لاروهای بالغ پس از کامل شدن تغذیه به سمت قاعده برگ حرکت کرده و با تکه های برگهای خشک شده در سطح خاک ایجاد یک پیله ابریشم مانند می کنند. لاروها در داخل پیله تبدیل به شفیره شده و حشرات بالغ پس از 10 الی 14 روز از آن خارج می شوند.
سرخرطومی های بالغ پس از ظهور برنگ قهوه ای روشن هستند و یک لکه قهوه ای در پشت بدن حشره دیده می شود که از جلو سر شروع شده و تا نصف بدن ادامه می یابد. این علایم با سن حشره تغییر می کند. سرخرطومی های بالغ به مدت چند هفته در مزرعه باقی می مانند و پس از آن برای گذراندن تابستان به پناهگاه های محفوظ نزدیک مزرعه می روند. در طول تابستان تمامی مراحل چرخه زندگی سرخرطومی در داخل مزرعه قابل مشاهده است بطوریکه سرخرطومی های بالغ تر ممکن است به فعالیت تخمریزی ادامه دهند در حالیکه در همان زمان لاروها، شفیره ها و حشره های بالغ تازه ظاهر شده نیز دیده شوند. حشره های بالغ در اوایل پاییز به مدت کوتاهی به مزارع یونجه بر می گردند که خسارت چندانی را همراه ندارند.
خسارت سرخرطومی برگ یونجه:
اولین علایم خسارت سرخرطومی برگ یونجه عبارت است از سوراخ های کوچکی که دراثر تغذیه لارو از انتهای برگهای جوان در طول ماههای فروردین و اردیبهشت دیده می شوند. با بزرگتر شدن اندازه لاروها میزان خسارت بیشتر شده و در اثر خسارت شدید ناشی از تغذیه آفت به خاطر خشک شدن قسمتهای فوقانی برگها و جوانه ها مزارع یونجه از دور به رنگ سفید یا خاکستری دیده می شوند.
خسارت در چین اول شدیدتراست و در اثر تغذیه لاروهای افت ممکن است چین اول به کلی نابود شود. در چین دوم علاوه بر تغذیه لاروها سرخرطومی های بالغ با تغذیه ازجوانه های انتهایی موجب تاخیر در رشد و جلوگیری از سبز شدن مجدد مزرعه می شوند. شدت خسارت آفت در مزارع یونجه با واریته شرایط آب و هوایی شرایط رشد و همچنین درجه فعالیت موثر دشمنان طبیعی آفت بستگی دارد. زمانی که 25 الی 40 درصد برگها خورده شوند و یا تعداد سه لارو سرخرطومی یا بیشتر در هر ساقه دیده شود لازم است یک تصمیم مدیریتی برای کنترل آفت اتخاذ گردد که این تصمیم لزوما استفاده از یک حشره کش نیست.
مدیریت تلفیقی کنترل آفت سرخرطومی برگ یونجه:
مدیریت تلفیقی آفات عبارتست از یک رهیافت عمومی شناخته شده برای مبارزه با آفات شامل ترکیبی از فنون مختلف برای محدود کردن جمعیت حشره که همراه با روش های موثر جهت افزایش عملکرد و کیفیت آن به کار گرفته می شود.
چهار روش برای مدیریت تلفیقی این آفت وجود دارد:
۱. استفاده از واریته مقاوم: تعداد زیادی از ارقام یونجه وجود دارند که نسبت به سرخرطومی مقاوم هستند.
۲. کنترل زراعی: بسیاری از آفات یونجه مانند سرخرطومی با برداشت به موقع علوفه قابل کنترل هستند. با استفاده از این روش به میزان قابل توجهی از مصرف سموم شیمیایی جلوگیری می شود. این کار موجب از بین رفتن غذا و پناهگاه لاروها شده و باعث می شود لاروها بیشتر در معرض اشعه مضر خورشید قرار گیرند. بسیاری از لاروها به ویژه لاروهای سنین اول در صورتیکه در مقابل اشعه مستقیم نور خورشید و در مجاورت حرارت زیاد سطح خاک قرار گیرند میمیرند. همچنین مواد غذایی گیاه پس از برداشت برای زنده ماندن لارو سرخرطومی تا زمان رشد چین دوم کافی نبوده و در نتیجه لاروها به خاطر عدم تغذیه از گرسنگی خواهند مرد. بعد از رشد مجدد یونجه در ارتفاع 5 الی 10 سانتیمتر، مزرعه باید مجددا بررسی شود تا تراکم لارو ها مشخص شود. تاثیرات کوتاه مدت و بلند مدت برداشت های متعدد در عملکرد و کیفیت محصول و مقاومت مزرعه به خوبی شناخته شده است. برداشت دیر هنگام در پاییز موجب می شود تعداد تخم های گذاشته شده را که زمستان گذرانی می کنند کاهش یابد.
شفیره ها و سرخرطومی های بالغ نسبت به لاروها مقاومترند و بیشتر آنها بعد از برداشت و تا رشد دوباره یونجه زنده می مانند. حمل یونجه های بسته بندی شده پس از برداشت موجب می شود سرخرطومی ها درمقابل شرایط نامساعد جوی محافظت نشوند و در نتیجه باعث کم شدن توانایی آنها برای زنده ماندن و کاهش جمعیت آفت می شود. تقویت مزارع واستفاده از کودهای شیمیایی در خلال مراحل برداشت با ایجاد یک مزرعه یکنواخت پر پشت و نیرومند میتواند در کنترل آفت موثرباشد. رعایت تناوب زراعی با برهم زدن چرخه زندگی و تولید مثل آفات و بیماریها بسیاری از مشکلات و خسارت این آفت را کاهش خواهد داد.
۳. کنترل بیولوژیکی: زنبورهای انگلی موثرترین عوامل کنترل بیولوژیکی سرخرطومی برگ یونجه در نظر گرفته شده اند. گونه هایی از زنبورها وجود دارند که قادرند سرخرطومی برگ یونجه را در مراحل لاروی و بالغ از بین ببرند بطوریکه در شرایط مساعد آب و هوایی 80 الی 90 درصد این آفت را کنترل کنند. بعضی ازگونه های این زنبورها عبارتند از (Bathyplectes anurus – Microctonus aethiopicus).زنبورهای انگلی را می توان با محل اتصال جایی که شکم به قفسه سینه (یک “کمر باریک”)، دو جفت بال و شاخک خای باریکی به اندازه یک سوم طول بدن می رسد، تشخیص داد. طول بدن آنها حدود 9.5 میلی متر یا کوتاهتر است. آنها ممکن است در حال پرواز در میان یونجه زار ها دیده شوند، زیرا آنها برای انگلی کردن سرخرطومی یونجه و شته ها به دنبال شوژه مورد نظر هستند. لاروهایی با بدن زرد رنگ ممکن است نشانه ای از فعالیت انگل باشد. این شاخص باید با مشاهده انگل های بالغ تایید شود.
۴. کنترل شیمیایی: زمانی که برای کنترل آفت سرخرطومی برگ یونجه نیاز به مبارزه شیمیایی باشد می توان یکی از انواع مختلف حشره کش های نفوذی با دوره ماندگاری کمتر را زیر نظر کارشناسان مربوطه بکار برد. کنترل شیمیایی زمانی که میانگین تعداد لارو در هر تور 20 عدد باشد، کنترل شیمیایی آفت قابل توصیه است مثلا” در مزارع یونجه همدان این زمان مصادف با دهه دوم فروردین می باشد که در این موقع ارتفاع یونجه کمتر از 5 سانتیمتر است .سموم قابل استفاده برای سرخرطومی یونجه سایپرمترین،دیمیتوات و پرمترین می باشد. در صورت مبارزه شیمیایی باید دقت کرد با توجه به اینکه سموم شیمیایی در زمان گلدهی برای زنبورهای عسل و سایر حشرات مفید زیان آورند مبارزه باید در زمانی انجام گیرد که زنبورهای عسل به کندوهایشان بازگشته اند.
