شناخت انواع شته های مزارع گندم

شته روسی

نام علمی: (Diuraphis noxia (Mordvilko

خانواده: Aphididae

مشخصات زیست شناسی خسارت و کنترل

شته‌های بی بال دارای بدن دوکی شکل بوده و شاخک ها روی پایه‌هایی که به زحمت دیده‌ می‌شوند قرار دارند. طول شاخک به نصف طول بدن نمیرسد (شته‌های کامل ۲٫۲ – ١٫٦‌ میلیمتر طول دارند). کورنیکولها به طور خفیفی برآمده هستند و تشکیل دو برجستگی کوچک گرد‌ می‌دهند. دم، بلند و مخروطی بوده و با برآمدگی موجود در هشتمین نیمه حلقه دم بلند و پشتی بدن از نیم رخ به شکل یک دم دو قسمتی دیده‌‌ می‌‌شود به عبارت دیگر به نظر‌ می‌رسد که این شته دو دم دارد. رنگ بدن سبز روشن یا سبز متمایل به زرد روشن چشمها سیاه و زائده انتهای شاخک دودی رنگ‌‌ می‌‌باشد. رشته‌های بالدار دارای سر و شاخک سیاه مات، سینه دوم تیره با دو لکه سبز و شکم سبز‌‌ می‌‌باشند. شاخک بلندتر از شاخک شته‌های بی بال است ولی در هر صورت به نصف طول بدن نمی رسد.

شکل -۱ شته روسی کامل که در آن دم دو قسمتی شته مشهود است.

این شته در سراسر مناطق گندم خیز کشور کم و بیش فعال بوده و‌ ‌ میزبان اصلی آن گندم و جو‌ می‌‌باشد. این حشره روی سایر غلات دانه ریز و تعدادی از گرامینه‌های غیر زراعی نیز فعال است. شته روسی در داخل غلاف برگها یا در محل تاشدگی آنها پناه گرفته و تغذیه و تولید مثل‌‌ می‌‌کند. خوشه بــه خوبی رشد نکرده، بوته به تدریج زرد شده و سپس از بین‌‌ می‌‌رود. جمعیت این شته با کاهش رطوبت و بالا رفتن حرارت افزایش‌ می‌‌یابد. شته روسی ناقل بیماری نواری زرد گندم و جو در منطقه فارس بوده و به نظر‌ می‌رسد که بیماری‌های دیگری را نیز منتقل‌ می‌کند.

شکل ۲ – شته .Diuraphis noxia Mord روی برگ گندم

زمستان گذرانی این شته به صورت پوره‌های سنین مختلف و ماده‌های بکرزا بر روی‌ ‌ میزبان‌های غیر زراعی است. افراد بالدار این شته از حدود دهه سوم فروردین ماه در شرایطی مانند قزوین و کرج از روی‌ ‌ میزبان‌های غیر زراعی و خودرو به مزرعه منتقل‌ می‌‌شوند و با فرا رسیدن اواخر فصل زراعی دوباره افراد بالدار تشکیل شده و بر روی‌ ‌ میزبان‌های مذکور منتقل‌ می‌‌شوند این شته در تمام مدت سال به صورت زنده زایی تولید مثل‌ می‌کند.

شکل 3 – تغییر رنگ برگ در اثر حمله شته روسی

شکل 4 – تغییر شکل خوشه گندم بر اثر حمله شته روسی

سال‌های خشک و کم باران برای افزایش جمعیت این شته بسیار مناسب است که این خود‌ می‌تواند در آماده شدن برای مبارزه شیمیایی شاخص خوبی باشد. برای مبارزه با این شته دست‌یابی به ارقام مقاوم اهمیت ویژه ای دارد. شته مذکور در شرایط ایران دشمنان طبیعی فراوانی دارد لذا برای اجتناب از سمپاشی‌های نامناسب باید از آنان حمایت کرد. در برگ‌های لوله شده توسط این شته‌ می‌توان بعضی از دشمنان طبیعی را یافت.

شکل -۵ بر اثر حمله شته روسی، خوشه در مواردی موفق به خارج شدن از غلاف خوشه نیست.

شته معمولی گندم (Schizaphis graminum (Rondani

خانواده: Aphididae

مشخصات زیست شناسی خسارت و کنترل

شکل شته‌های کامل بیبال بیضوی تخم مرغی به طول ۲- ١٫٤‌ میلیمتر است. طول شاخک به طور خفیفی از طول نیمه بدن تجاوز‌ می‌.کند دم مخروطی و کورنیکول ها استوانه ای‌ می‌باشند. رنگ بدن زرد متمایل به سبز و یا سبز پریده رنگ است. چشم ها ،قرمز شاخک ها تیره که بندهای یک دو و گاهی سه روشن است و دم کورنیکولها غیر از قسمت آزاد انتهایی که تیره رنگ است و پاها (غیر از انتهای ران و ساق که دودی است روشن هستند طول شاخک در شته‌های کامل بالدار معمولا بیش از سه چهارم طول بدن‌ می‌باشد. کورنیکول کوتاه بوده و بالها به خوبی رشد کرده.اند رنگ سر و سینه قهوه‌ای تیره، شکم سبز و رنگ بقیه بدن مانند شته‌های بی بال است. این شته در اکثر گندم کاری‌های کشور از سیستان و بلوچستان تا مرزهای شمال غربی آذربایجان و از شمالی ترین قسمتهای خراسان تا انتهای فارس دیده‌ می‌شود این حشره روی تمام غلات مانند گندم ،جو ذرت ،برنج یولاف، چاودار و گندمیان مختلف وحشی مشاهده شده است اما‌ ‌ میزبان اصلی آن گندم و جو‌ می‌باشد این گونه تمام دوره زندگی خود را در طول سال روی گرامینه ها طی نموده و خسارت آن گهگاه شدید است.

برگهایی که خسارت‌ می‌‌بینند لوله شده و روی آنها لکه‌های قرمز رنگ دیده‌ می‌.شود این لکه‌ها به تدریج به هم چسبیده و به صورت نوار قرمز در آمده و یا اینکه رنگ برگ را به کلی قرمز‌ می‌کنند تغذیه این شته روی دانه نیز مشاهده شده است. این اعتقاد وجود دارد که این شته ناقل بیماری ویروسی موزاییک جو موزاییک نیشکر زردی برنج و موزاییک نقطه ای گندم‌‌ می‌‌باشد.

این شته در نقاطی مشابه تهران و اصفهان زمستان را به صورت تخم روی گرامینه‌های مختلف از جمله گندم به سر‌‌ می‌‌برد و به سوی گیاهان خانواده‌های دیگر مهاجرت نمی کند. یک ماده حدود شصت عدد نوزاد را به صورت زنده زایی تولید‌ می‌کند.

شکل ۶ شته .Schizaphis graminum Rond

این شته دشمنان طبیعی بسیار فعال دارد که پارازیتوییدها و شکارگرها را شامل‌ می‌‌شود. بر اساس بعضی مشاهدات هجوم و خسارت چشمگیر این آفت تقریباً دوره ای است لذا تنها در سال‌هایی که جمعیت ناگهان افزایش یافته و خسارت زایی شدید است‌ می‌توان سمپاشی را همزمان با سمپاشی بر علیه سن گندم انجام داد و در بقیه سالها بهتر است این شته را به حال خود واگذاریم تا دشمنان طبیعی، تنظیم جمعیت آفت را به عهده گیرند. دشمنان طبیعی این شته بسیار فعال و شامل بالتوريها، کفشدوزک ها، مگسهای سیرفید و زنبورهای پارازیتویید هستند.

شته سبز گندم و یولاف

نام علمی: (.Sitobion avenae (Fab

خانواده: Aphididae

مشخصات زیست شناسی خسارت و کنترل

طول بدن ۲٫۸-۲‌ میلیمتر و طول شاخک در شته‌های بی بال برابر و یا بیشتر از طول بدن است کورنیکول در انتهای آزاد خود قدری عریض‌ می‌.شود دم به خوبی رشد کرده و دوسوم طول کورنیکول را دارد رنگ شته سبز ملایم یا سبز مایل به زرد‌‌ می‌‌باشد. کورنیکولها و شاخکها سیاه، دم روشن، پاها زرد و انتهای ران، ساق و پنجه پا دودی رنگ است. شته‌های کامل بالدار دارای سر و سینه قهوه‌ای مایل به قرمز، شکم سبز با ٥-٦ لکه جانبی تیره‌ می‌باشد. بقیه اعضا از نظر رنگ تفاوتی با بی بالها ندارند.

شکل ۷ – شته (.Sitobion avenae (Fab

این شته در همه نقاط مهم گندم خیز کشور فعالیت دارد. به عبارت دیگر از منطقه گرم اهواز تا مناطق سرد شهر کرد و خلخال و از مناطق مرطوب مازندران و گرگان تا مناطق خشک سیستان و بلوچستان‌ می‌توان آن را یافت. این شته روی گرامینه‌های اهلی و وحشی زندگی نموده و خسارت زایی‌ می‌کند و علاوه بر جوانه ها و برگها به دانه‌ها نیز حمله کرده و در بین شته ها بیشترین خسارت را وارد‌ می‌سازد. شته سبز گندم ناقل بیماری ویروسی موزاییک جو نیز‌ می‌‌باشد.

تاکنون تخم زمستان گذران این شته از ایران گزارش نشده است و اعتقاد بر آن است که تمام سال را به صورت زنده زایی توسط ماده‌های جفت گیری نکرده‌ می‌گذراند و به عبارت دیگر فرم جنسی آن تاکنون در ایران دیده نشده است. در سال‌های عادی این شته در اکثر مناطق کشور از مهم ترین شته هاست. در این گونه سالها، اوج جمعیت سایر شته ها در مرحله ظهور برگ پرچم است در حالیکه جمعیت شته سبز گندم دیرتر از زمان ظهور خوشه به اوج‌ می‌‌رسد.

شکل ۸ – پوره شته (.Sitobion avenae (Fab

جمعیت این شته بعضی سالها و در شرایطی ویژه افزایش شدیدی نشان‌ می‌دهد که در آن صورت در مواردی چاره ای جز مبارزه شیمیایی نیست ولی در عین حال این شته دشمنان طبیعی فراوانی دارد که در سراسر کشور فعال بوده و جمعیت این آفت را در سطحی قابل تحمل نگه‌ می‌دارند.

شته گندم و گلسرخ

نام علمی: (.Metopolophium dirhodum (Walker

خانواده: Aphididae

مشخصات زیست شناسی، خسارت و کنترل

رنگ بدن شته گندم و گلسرخ زرد تا سبز با نوار مشخص روشن در طول پشتی بدن است. شاخک ها معمولا کمرنگ بوده و تنها در نزدیکی اتصال بندها تیره‌ می‌‌شوند. پاها و کورنیکول و دم بیرنگ هستند. طول شته کامل بی بال ١٫٩-١٫٦‌ میلیمتر است در حالی که در کاملهای بالدار طول بدن بیشتر و به ۳٫۳‌ میلیمتر نیز‌‌ می‌‌رسد.

شکل 9 – حشره کامل شته گندم و گلسرخ Metopolophium dirhodum

این شته در سراسر گندم زارهای مهم ایران دیده‌‌ می‌‌شود و گیاهان‌ ‌ میزبان آن را گرامینه‌های اهلی و وحشی تشکیل‌ می‌دهند. جمعیت این شته گهگاه در زمانها و مکان‌های ویژه ای به شدت بالا‌ می‌رود به طوری که اگر سمپاشی انجام نگیرد محصول متحمل خسارت شدیدی خواهد شد. حمله آن روی خوشه گهگاه بسیار شدید است. این شته را ناقل بیماری ویروسی موزاییک جو‌‌ می‌‌دانند.

این شته در ایران به دو صورت تکثیر‌‌ می‌‌یابد. در مناطق سردسیری ایران به صورت تخم روی انواع نسترن و گلسرخ زمستان را سپری کرده و در نقاطی مشابه قزوین و کرج شته‌های مؤسس و یا به عبارت دیگر شته‌های خارج شده از تخم از اوائل فروردین ظاهر‌ می‌شوند و به تغذیه و زنده زایی‌‌ می‌‌پردازند. در اردیبهشت ماه ماده‌های بالدار بکرزا ظاهر شده که به طرف مزارع گندم پرواز‌ می‌کنند و در آنجا به تغذیه و زاد و ولد از طریق زنده زایی ادامه‌ می‌دهند. این روند تا برداشت گندم ادامه‌ می‌‌یابد. فرم جنسی در آبان ماه روی نسترن ظاهر‌‌ می‌‌شود. نوع دوم تکثیر که در جنوب ایران و نواحی گرم کشور از جمله خوزستان دیده‌ می‌شود بکرزایی در تمام طول سال است. در این گروه فرم جنسی و تخم‌گذاری دیده نمی شود به عبارت دیگر زمستان را به همان صورت بکرزایی به زندگی و تكثیر ادامه‌ می‌دهند.

در بعضی سال ها و در مکا‌‌ن‌های ویژه ای جمعیت این شته به دلایلی به شدت افزایش‌ می‌‌یابد که در آن صورت یک بار سمپاشی الزامی‌ می‌شود ولی در سال‌های عادی باید به خاطر حفظ دشمنان طبیعی متعددی که دارد از سمپاشی خودداری کرد. سمپاشی نیز حتماً باید ضمن تلفیق با سمپاشی علیه سن گندم صورت گیرد گهگاه بال توریها که از دشمنان بسیار خوب شته ها هستند آن چنان در مزارع گندم آلوده به این شته و سایر شته‌های گندم فراوانند که یک سمپاشی‌ می‌تواند جمعیت عظیمی از آنها را نابود کند.

شته ذرت

نام علمی: Rhopalosiphum maidis (Fitch)

خانواده: Aphididae

مشخصات زیست شناسی، خسارت و کنترل

بدن شته‌های بی بال بکرزا نسبتاً طویل و به رنگ سبز تیره تا روشن است. شاخک کوتاه و طول آن یک سوم طول بدن‌ می‌باشد. سر و سینه و ضمائم بدن در بالدارها تیره ولی شکم سبز زیتونی تا زرد است. طول بدن ٢٫٥ – ۰٫٩‌ میان متر‌ می‌باشد. این شته در سراسر گندم کاری‌های ایران کم و بیش فعالیت‌‌ می‌‌کند و به گرامینه‌های اهلی و وحشی حمله‌ می‌نماید. گندم و جو‌ ‌ میزبان بسیار مناسب این آفت هستند. این شته ناقل بیمار‌‌ی‌های ویروسی کوتولگی و موزاییکی ذرت، گندم و جو‌ می‌باشد.‌ میزان خسارت آن در بعضی سالها تحت بعضی شرایط مناسب شدید شده و خسارت زا‌‌ می‌‌گردد. این شته روی خوشه، فعالیت تغذیه ای شدیدی دارد. به نظر‌‌ می‌‌رسد شته ذرت تمام سال را به صورت بکرزایی تولید مثل‌ می‌کند. برای این شته مبارزه شیمیایی توصیه نمی شود و اگر به علت بالا رفتن جمعیت ناچار به مبارزه شیمیایی شویم حتماً باید در قالب مبارزه با سن گندم صورت گیرد.

شکل ۱۰ – شته Rhopalosiphum maidis (Fitch) در حال زنده زایی

شته برنج

نام علمی: (Rhophaiosipham padi (L

خانواده: Aphididae

مشخصات زیست شناسی، خسارت و کنترل

شته برنج بدن تخم مرغی سبزرنگ تا سبز زیتونی و یا مایل به زرد دارد. در اطراف کورنیکول آثاری از سرخی دارد که آن را از سایر شته ها متمایز‌ می‌سازد. شکم در بالدارها سبز روشن تا سبز تیره است. دم این شته کوتاه تر از کورنیکول‌ می‌باشد طول این شته ۲٫۵-۱٫۲‌ میلیمتر بوده و در سراسر گندم کاری‌های ایران کم و بیش شایع است و به گرامینه‌های اهلی و وحشی از جمله گندم و جو حمله‌ می‌کند و موجب انتشار بیمار‌‌ی‌های ویروسی موزاییک جو، کوتولگی جو، برگ سرخی ارزن و بعضی بیماری‌های برنج‌‌ می‌‌شود.

شکل ۱۱ – شته بالدار Rhopalosiphum padi(L)

فرم جنسی این شته در ایران وجود دارد یعنی اینکه زمستان را به صورت تخم‌‌ می‌‌گذراند. پس از سرما شته‌های مؤسـس از تخمها خارج شده و به بکرزایی یعنی تولید مثل بدون جفت گیری و البته به شکل زنده زایی ادامه‌ می‌دهند. احتمال دارد که در مناطق گرم ایران اصولا فرم جنسی وجود نداشته باشد. از آنجایی که این شته مانند اکثر شته ها ناقل بیماری‌های مهم است لذا توجه دائمی بـــه آن لازم است. در هر صورت سمپاشی‌های رایج بر علیه سن گندم شته‌های غلات از جمله این شته را نیز نابود‌ می‌کند.

منبع: آفات و بیمار‌‌ی‌های مزارع گندم در ایران – سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی