کرم ساقه خوار نواری برنج – Chilo suppressalis
کرم ساقه خوار برنج در دنیا برای اولین بار در سال 1863 شناخته شده است و در ایران ابتدا در شهریور ماه 1351 توسط آزمایشگاه تشخیص آفات و بیماری های گیاهی تنکابن تشخیص داده شد. کرم ساقه خوار برنج مطمئنا از خارج به ایران وارد شده و در حال حاضر مهمترین آفت زراعت برنج در شمال ایران میباشد و در تمام نواحی برنجکاری استانهای مازندران و گیلان شیوع دارد.
ریخت شناسی:
پروانه ماده عموما به رنگ زرد روشن و یا متمایل به قهوه ای میباشند. رنگ پروانه نر تقریبا خاکستری است. بالهای جلوئی پروانه دارای چند لکه نقره ای فام بوده و معمولا 5 نقطه قهوه ای نیز در وسط بال وجود دارد.رنگ بالهای عقبی در هر دو جنس سفید میباشد.طول بدن پروانه ها 10 تا 13 میلیمتر.تخم های تازه سفید متمایل به زرد هستند که به تدریج به رنگ خاکستری و سپس کاملا تیره تغییر رنگ میدهند.
نحوه خسارت:
لارو حشره به ساقه گیاه برنج حمله میکند، اگر گیاه جوان مورد حمله لارو قرار گیرد ابتدا برگ میانی آن زرد شده و سپس کم کم خشک میشود. در صورتی که حمله آفت مصادف با زمان خوشه کردن و گل دادن باشد ، دانه در خوشه تشکیل نشده منجر به خشکی خوشه می گردد. آلودگی در شروع تشکیل دانه باعث لاغری و شکنندگی دانه میگردد. مرحله اول خسارت را نسل اول آفت به وجود می آورد.در این مرحله با رشد ساقه های جانبی ، گیاه در مقابل آفت عکس العمل نشان داده و حتی المقدور از افزایش خسارت جلوگیری میشود. در مرحله دوم خسارت گیاه تقریبا در پایان مرحله رویشی است و امکان ترمیم خسارت از طریق رشد ساقه های جانبی دیگر وجود ندارد. ساقه های آلوده در این مرحله در این مرحله شکسته و باعث خراب شدن و از بین رفتن ساقه های سالم مجاور میشود.
زمستان گذرانی:
کرم ساقه خوار برنج زمستان را در شمال ایران به صورت لارو کامل در داخل ساقه خشک برنج و یا علفهای هرز اطراف سپری میکند. اولین شفیره های حاصل از لاروهای زمستانی در دهه اول اردیبهشت ماه شکل میگیرد.شفیره بدون پیله بوده و درون ساقه باقیمانده از سال قبل شکل میگیرد. حداقل حرارت لازم برای شفیره شدن 10 درجه سانتیگراد میباشد. شفیره در دمای بالای 35 درجه آسیب میبیند. اولین پروانه آفت در شرایط گیلان از بیست اردیبهشت ماه ظاهر میشوند و در دهه دوم خرداد ماه به حداکثر خروج خود میرسند. عمر پروانه ها حداکثر یک هفته میباشد. پروانه های نسل زمستانه عموما تخمها را در قسمت رو یا زیرین برگها فوقانی میگذارند ، در صورتی که پروانه های نسل بعد تخم ها را در برگهای پایینی ویا روی ساقه در نزدیکی برگ میگذارند.
روش مبارزه:
الف: مبارزه زراعی:
مناطق برنج خیزشمال ایران طبق معمول مزارع برنج را از اواسط تا اواخر تابستان درو مي‌کنند. پس از درو مزارع برنج همین طور به حال خود رها مي‌شوند و گاهی بقایای برنج را در مزرعه برای تعلیف دام اختصاص مي‌دهند و تا اوایل اردیبهشت ماه سال بعد مجددا به کشت برنج اقدام مي‌نمایند.
در فاصله این مدت طولانی دور از نظر کشاورزان آفات برنج از قبیل لارو پروانه یک نقطه ای، کرم ساقه خوار به رشد و نمو خود ادامه داده و خودشان را برای حمله مجدد در سال آینده با قدرت بیشتر و عده فراوانتر آماده مي‌کنند. عده ای از این لاروها با دسته های بریده شده برنج به کندوجها منتقل شده و در جای نسبتا گرم زمستان رابا شرایط بهتر محل سپری مي‌سازند. بنابراین ما با دست خودمان دشمن را پناه داده و تقریبا هفت ماه مهلت مي‌دهیم که مجددا به زراعت حمله کنند. برای جلوگیری از این امر بایستی اقدامات زیر را انجام داد:
1-درو محصول مزارع حتی المقدور بایستی پایین و نزدیک طوقه گیاه انجام گیرد تا هر چه ممکن است لارو کمتر در مزرعه باقی بماند.
2- خوشه های بریده شده را به مدت چند روز روی زمین در همان مزرعه نگهدارند تا خشک شود و سپس با خرمن کوب هایی که کلش ها را کاملا خرد مي‌کند و به صورت کاه گندم در مي‌آورد خرمن کوبی نمایند تا هر چه لارو در داخل ساقه ها است له شده و از بین برود.
3- کاه و کلش باقی مانده در مزرعه را با دقت کامل بسوزانند.
4- پس از سوزاندن مزرعه را با تیلر در دو نوبت عمود بر هم شخم نمایند.
5-زمین شخم زده را هر چه زودتر آب تخت نمایند.
6-علف ها ی هرز کنار و حاشیه مزارع که پناهگاه لاروها در زمستان مي‌باشند را کنده و بسوزانند.
7- از خزانه های برنج همه روز بازرسی کرده تا چنانچه پروانه ها تخم ریزی کرده باشند برگ های آلوده را چیده و از بین ببرند.
8-از انتقال نشاهائی که آلوده یا مظنون به آفت هستند به زمین اصلی خودداری شود.
9- طبق نظر کارشناسان اصلاح بذر و نهال حتی المقدور از ارقام زودرس جهت کشت استفاده شود و چنانچه ممکن است خزانه ها را با نایلون محفوظ کنند تا نشاها زودتر برای کشت آماده گردد . رویهم رفته همه ارقام برنج در مازندران کم و بیش به کرم ساقه خوار آلوده مي‌شوند ولی از نظر میزان خسارت ارقام زودرس و میان رس به علت اینکه قبل از ظهور و یا حداکثر تا اوایل فعالیت لاروهای نسل سوم برداشت مي‌شوند خسارت کمتری متحمل مي‌گردند.
10- در بهار که موقع خروج پروانه هاست باید هر مزرعه دارای تله نوری باشد. تله های نوری ساده بوده و عبارت از یک فانوس معمولی است که در زیر آن یک طشت آب قرار دارد. پروانه ها که به طرف نور مي‌آیند در داخل آب افتاده و تلف مي‌شوند.
ب: مبارزه بیولوژیک :
از روش های موثر دیگر مبارزه با کرم ساقه خوار برنج روش بیولوژیک است . در این روش از چند گونه از حشرات شکاری و دو گونه زنبور پارازیت شفیره نسل زمستانه از خانواده Ichneumonidae استفاده مي‌شود ، یک نوع زنبور پارازیت لارو به نام Apanteles و گونه دیگر زنبور پارازیت تخم از خانواده Trichogrammatidae، یک نوع سوسک شکاری از خانواده Staphylinidea موسوم به دراکولا که از تخم کرم ساقه خوار نيز تغذیه مي‌نمایند.
Andralus spinidems که نیز آفت را شکار مي‌کند ، و یک نوع قارچ به نام Beauveria brassiana که روی لارو یا شفیره ایجاد بیماری مي‌نماید و همچینین از ویروس بیماریزا استفاده مي‌کند، این عوام دشمنان طبیعی آفت مي‌باشند . بنابراین در حفظ و کنترل آن باید اقدامات اساسی صورت گیرد .
کنترل کرم ساقه خوار برنج در خزانه با استفاده از زنبور تریکوگراما :
در صورت استفاده از زنبور تریکوگراما به جای سموم شیمیایی ، مي‌توان 100 عدد تریکوکارت ( هر کارت محتوی 1% گرم تخم زنبور در حال شفیره است) را در 250 تا 300 متر مربع خزانه استفاده نمود .
کنترل کرم ساقه خوار برنج در زمین اصلی در نوبت اول با استفاده از زنبور تریکوگراما :
در صورت استفاده از زنبور تریکوگراما مي‌توان در زمان 50 درصد شفیرگی آفت در علفهای هرز حاشیه مزارع اقدام به مصرف تریکوکارت نمود. میزان 100 عدد کارت برای یک هکتار کافی است. فاصله هر کارت از یکدیگر باید 10 متر باشد . در صورت آلودگی بیش از حد مي‌توان تعداد کارت در هر هکتار را افزایش داد . تریکوکارت ها در محلی به نام انسکتاریوم تولید مي‌شوند که پس از تولید کارت ها باید به کشاورزان تحویل داده شوند . کشاورزان نیز باید آن را در اسرع وقت در زمین شالیزاری نصب کنند . زمان نصب تریکوکارت ها باید در صبح یا غروب باشد (ساعت گرم روز انجام نگیرد.
مبارزه بر علیه کرم ساقه خوار برنج در زمین اصلی در نوبت دوم با استفاده از زنبور تریکوگراما :
در این مرحله رها سازی زنبور تریکوگراما در مرحله پیک پرواز پروانه کرم ساقه خوار انجام مي‌گیرد. ( پیک پرواز موقعی است که حداکثر پروانه های کرم ساقه خوار که بوسیله شکار جمع آوری شده اند مشخص مي‌شود. شکار پروانه ها بوسیله فانوس و طشت آب در پایین آن یا بوسیله تله های دیگر بدست مي‌آید.) در صورت تداخل نسل دوم و سوم را در ارقام دیررس یا دیر کاشت ها مي‌توان دو نوبت رهاسازی زنبور تریکوگراما را انجام داد
ج: مبارزه شیمیایی :
1- کنترل و مبارزه با کرم ساقه خوار در خزانه :
پروانه های کرم ساقه خوار در زیر برگ های برنج در خزانه تخم ریزی مي‌کنند . کنترل خزانه به علت کم بودن سطح خزانه نسبت به زمین اصلی راحت تر و مقرون به صرفه تر است. در صورت سمپاشی خزانه ها به صورت همگانی مي‌توان نسل اول جمعیت کرم ساقه خوار را در مزارع تا حد زیادی کاهش داد . 3 تا 5 روز قبل از کندن نشاء، خزانه را مي‌توان با سم لیندین یا با یکی از سموم سمپاشی نمود 150 گرم سم لیندین 25 درصد را مي‌توان در 7 تا 8 لیتر آب محلول کرده و با سمپاشی پشتی موتوری (اتومایزر) محلول پاشی نمود. در موقع محلول پاشی خزانه باید کم آب بوده و تا چند روز باید از ورود و خروج آب به خزانه جلوگیری نمود.
2- مبارزه بر علیه کرم ساقه خوار برنج در زمین اصلی :
بر اساس آلودگی 2 درصد ساقه های برنج و یا مشاهده 8 تا 10 عدد لاروهای سنین اولیه در يك صد بوته مي‌توان با یكی از سموم شیمیایی (گرانول 5 یا 10 درصد و یا گرانول پادان 4 درصد) مزرعه را گرانول پاشی نمود. دیازینون 10 درصد 15 کیلوگرم و 5 درصد 30 کیلوگرم و پادان 4 درصد 25 کیلوگرم در یک هکتار کفایت مي‌کند . د رموقع گرانول پاشی باید مزرعه به اندازه 4 تا 5 سانتیمتر آب داشته باشد و جریان آب از کرتی به کرت دیگر برقرار نباشد . و تا چند روز همچنان از ورود و خروج آب به هر کرت خودداری شود
3- مبارزه بر علیه کرم ساقه خوار برنج در زمین اصلی در نوبت دوم :
ارقام زودرس که زود کاشته شده باشند ، قبل از شیوع نسل دوم آفت برداشت شده یا در حال برداشت هستند. لذا برای نسل دوم آفت نیازی به کنترل و مبارزه نیست . در صورت آلوده بودن 4 درصد بوته های برنج به کرم ساقه خوار یا مشاهده 10 لارو سنین اولیه در یک صد ساقه باید مزرعه را گرانول پاشی نمود.
ضمنا بر اساس فرمول پاتاک :
(تعداد کپه های آلوده تقسیم بر تعداد کل کپه های نمونه گیری شده) ضربدر( تعداد ساقه های آلوده تقسیم بر تعداد کل ساقه های نمونه گیری شده)
اگر آلودگی مزرعه در نسل اول بیش از 1 درصد و نسل دوم بیش از 2 درصد بود باید نسبت به سمپاشی مزرعه اقدام نمود . معمولا برای یک هکتار از تعداد 16 کپه بطور تصادفی نمونه برداری انجام مي‌شود. کنترل آب در مزرعه گرانول پاشی باید کاملا رعایت گردد . در صورت تداخل نسل دوم و نسل سوم در ارقام دیررس یا دیرکاشت ها مي‌توان گرانول پاشی نمود
4- مبارزه بر علیه کرم ساقه خوار برنج در دیر کاشت ها و ارقام دیررس :
زمان کاشت ارقام مختلف دریک منطقه باید به طوری تتنظیم و برنامه ریزی گردند (دیررس ها زودتر از زودرس ها کاشته شوند ) که ارقام اختلاف زیادی از نظر برداشت نداشته باشند. چنانچه در یک منطقه ارقام مورد کشت در حال رسیدن یا برداشت باشند ولی یک یا دو قطعه دیر رس یا دیر کاشت وجود داشته باشند که بوته های آن سبز باشد ، تمامی پروانه ها ی منطقه رو به سوی آن مزرعه آورده و در آن جا تخم ریزی مي‌کنند و در نتیجه مزرعه شدیدا آلوده به کرم ساقه خوار مي‌گردد . در صورت عدم کنترل و مبارزه ، محصول شدیدا کاهش مي‌یابد . لذا باید تعداد گرانول پاشی یا سمپاشی را بیشتر نموده یا از تعدا د دفعات بیشتر رهاسازی زنبور استفاده کرد
در نوبت دوم یا سوم گرانول پاشی به مقدار: 20 کیلوگرم گرانول 10 درصد یا 40 کیلوگرم گرانول 5 درصد یا 30 کیلوگرم گرانول پادان 4 درصد و یا ری جنت 0.2 درصد به مقدار 20 کیلوگرم مورد نیاز است.
شب پره یک نقطه ای برنج – Mythimna unipuncta
این آفت در ایران ابتدا در سال ۱۳۴۱ توسط برومند از شالیزارهای شلمان و چند نقطه دیگر گیلان از روی برگ و ساقه های برنج جمع آوری و شناسائی شده است. آفت مزبور در روسیه به نام کرم چمن و در آمریکا کرم پیاده نظام (Army-worm) گفته می شود.
شب پره تک نقطه ای انتشار جهانی دارد. این آفت احتمالا بومی آمریکا بوده و از کانادا تا آرژانتین گسترش دارد. کشورهایی که این آفت در آنجاها شایع است عبارتند از: عراق، افغانستان، هندوستان، پاکستان، اسرائیل، جاوه، گینه، مجمع الجزایر فیلیپین، استرالیا، فرمز، چین، ژاپن، فرانسه، پرتقال، انگلستان و مغرب. در ایران آفت در اکثر نواحی سواحل بحر خزر، دیده شده است و در گیلان در نواحی رشت، لشت نشا، کوچصفهان، لاهیجان، بندرانزلی، رضوانده، آبکنار، رودسر، لنگرود، هشتپر، فومن، صومعه سرا و در مازندران در تنکابن و بهشهر انتشار دارد (1962 ,Rivnay، برومند، ۱۳۴۲).
ریخت شناسی:
حشره بالغ شب پره ایست که طول آن در افراد ماده 17/5 و در افراد نر ۱۳ میلیمتر، عرض بدن با بالهای باز در ماده ها بین ۳۸-۴۲ میلیمتر و در نرها بین ۳۳-۳۵ میلیمتر می باشد. شاخکها نخ وش و رنگ عمومی بدن قهوه ای خاکستری یا زرد خاکستری است. بالهای روئی به رنگ خاکستری مایل به زرد تا قهوه ای روشن بوده و یک لکه کوچک سفید رنگ کاملا مشخص در وسط آنها می باشد و بهمین سبب این حشره را به نام شب پره تک نقطه ای می نامند. در لبه جانبی بال روئی ۷-۸ نقطه کوچک سیاه رنگ با فواصلی از هم در دو ردیف وجود دارد.
بالهای زیری روشن تر از بالهای روئی بوده قاعده آنها کاملا روشن و دارای حاشیه تیره ای در لبه خارجی است. رگهای بال زیری به رنگ تیره می باشد. ریشکهای جانبی بالها رنگ سفید شکری دارند. بالها در حالت استراحت در امتداد بدن قرار می گیرند. تخمهای این حشره گرد، شفاف، زردرنگ و دارای نقوش مشبک تیره رنگ بوده و قطر 0/5-0/6 میلیمتر می باشد. تخمها به صورت دسته ای توسط حشره گذارده می شود.
طول لارو پس از رشد کامل در حدود ۳۳-۴۰ میلیمتر است. بدن آن معمولا به رنگ زیتونی تیره بوده ولی بعلت اختلاف شدید پیگمانها بین افراد، الاروها به رنگ های مختلف از سیاه تا سبز مایل به زرد دیده می شوند. سر لارو به رنگ قهوه ای مایل به سبز توأم با تعداد زیادی شبکه های تیره است و در اطراف شیارهای سر و پیشانی حاشیه تیره رنگی وجود دارد. آرواره ها بدون دندانه و صفحه کیتینی پشت سینه اول قهوه ای مایل به سبز تا سیاه همراه با یک نوار باریک روشن و مقطع در سراسر طول بدن است. در پائین آن نوار نسبتا عريض قهوه ای رنگی قرار دارد.
نوار آخر در کناره ها قدری تیره تر شده و از سمت پائین تا موی دوم پشتی ادامه دارد. در بالا و طول مجاری تنفسی نوار عریض تیره رنگی با کناره های سفید دیده می شود که بین آن و نوار قبلی نوار عریض دیگری به رنگ نارنجی یا قهوه ای توأم با حاشیه های سفیدرنگ وجود دارد. آخرین نوار در زیر مجاری تنفسی واقع شده که هم عرض نوار قبلی و به رنگ نارنجی روشن بوده و کناره پائین آن سفید رنگ است.
منافذ تنفسی به رنگ قهوه ای تیره با سیاه می باشد. شکم خاکستری تا کرمی رنگ توأم با خالهای قهوه ای است. در سطح خارجی هر یک از پاهای شکمی لکه قهوه ای رنگی وجود دارد و لکه های خارجی قدری بزرگترند. رنگ شفیره خرمائی تیره یا قهوه ای بور و طول آن در حدود ۱۵ میلیمتر است. در انتهای بدن ۴ عدد خار دیده می شود که ۲ عدد آن در وسط قرار گرفته و بلندتر از خارهای جانبی است (برومند، ۱۳۴۲).
نحوه خسارت:
لارو این آفت از شاخ و برگ اندامهای هوائی بوته برنج تغذیه می کند و آنرا کاملا از بین می برد. الاروهای سن یک هر نسل فقط از پارانشیم برگها به خصوص بین رگبرگها تغذیه می نمایند. در سنین بعدی تمام برگ را خورده و فقط قسمتهای سخت آنرا باقی می گذارد. خسارت عمده آفت در آمریکا(نواحی مرکزی ایلینویز در تیرماه و مربوط به لاروهای نسل اول است. در نواحی شرق دور (سیبری) شدت آسیب در اواخر تیر و اوائل مرداد ماه یعنی همزمان با حداکثر فعالیت لاروها می باشد. دیده شده که لاروها در اینموقع طی یکشب چمنزاری را لخت کرده و فقط ساقه های آنرا باقی گذاشته اند.
گاهی اوقات لاروها علوفه و یا زراعتهای درو و خرمن شده را نیز مورد حمله قرار می دهند. در گیلان صدمه عمده آفت در اوائل شهریور ماه مشاهده گردیده است. در این هنگام الاروهای نسل اول آفت خوشه های برنج را شدیدا مورد حمله قرار داده و بر اثر تغذیه از پوششهای نازک و لطیف دانه ها (گلوم و گلومل) و حتی خود دانه ها موجب قطع و ریزش مقدار زیادی از خوشه ها بزمین می گردند به طوریکه بیش از ۲۰ عدد لارو هم روی هر خوشه شمارش گردیده است (برومند، ۱۳۴۲). در گیلان خسارت این آفت علاوه بر برنج روی علفهای هرز جو موشک، مرغ و هفت بند دیده شده است. در ممالک دیگر حشره مزبور به تعداد زیادی از گیاهان زراعی از جمله یولاف، چاودار، گندم، جو، ارزن، ذرت، ذرت خوشه ای، نیشکر، نخود، لوبیا، یونجه، چغندر، کتان و سوژا حمله می نماید.
زمستان گذرانی:
این حشره زمستان را به صورت لارو و ندرتا شفیره در خاک می گذراند، در شرائط بندر انزلی، پروانه های آفت در اواخر بهار ظاهر شده و تا حدود تیرماه پروازشان به طول می انجامد. پروانه ها شبها بفعالیت پرداخته و با سرعت زیادی به سمت نور پرواز می نمایند. علاقه آنها بخوردن شیره گلها و ترشحات شپشکهای گیاهی و حتی میوه های گندیده بسیار زیاد است و هیچگاه قبل از پرواز جفتگیری نمی نمایند. ماده ها تخمهای خود را در دسته های ۲۰ – ۸۰ و ندرت ۱۰۰ عددی گذارده و آنها را با ماده چسبناکی می پوشانند. بطور متوسط هر حشره ماده ۷۰۰ عدد تخم می گذارد، حداکثر قدرت تخمریزی حشرات ماده در حدود ۸۰۰ عدد است ولی در بعضی نواحی دستجات تخم ۲۰۰ – ۲۵۰ عددی و حتی ۵۰۰ عددی نیز دیده شده است.
پروانه های ماده غالبا اراضی پر علف را برای تخمریزی انتخاب کرده و تخمهای خود را بطور دسته جمعی یا ردیفی روی سطح تحتانی برگهای پژمرده و یا پوسیده شده نباتات و یا روی برگ غلات و گرامينه های وحشی و روی مواد گیاهی خشک شده می گذارند. تفریخ تخمها بسته به درجه حرارت در بهار ۸-۱۰ روز و در تابستان ۴-۵ روز به طول می انجامد. لاروهای نسل اول پس از جویدن دهانه تخم و خروج از آن از بافتهای گیاهی شروع به تغذیه نموده و منحصرا پارانشیم بین رگبرگ های سطح فوقانی برگها را می خورند، ولی لاروهای سنین بعدی قادرند از کلیه قسمتهای برگها تغذیه نمایند.
لاروهای سن اول بیشتر اوقات در بین غلات برگها مخفی هستند و فقط در مواقعی که آنها را ناراحت و یا تحریک کنند به وسیله تنیدن تاری از نبات آویزان می کنند. حالت اختفای لاروها در سنین دوم و سوم تدريجا از بین رفته و موقعیکه طول لاروها به ۱۵ میلیمتر رسید روزها گیاه میزبان خود را رها کرده و در زیر کلوخه های خاک، شکافهای زمین، زیر برگها و یا قاعده نباتات مخفی شده و در هنگام شب به فعالیت می پردازند و کلیه قسمتهای سبز گیاه را مورد حمله و تغذیه قرار می دهند. لاروهای بالغ برای جستجوی غذا اغلب اوقات بطور دسته جمعی یا انفرادی شروع به راه راه پیمائی های شبانه می نمایند. این مهاجرت در لاروهای گرسنه حتی روزها هم دیده شده است. تعداد لاروها گاهی اوقات در این مهاجرتها بقدری زیاد است که از جویبارها و نهرها کم عرض در حال شنا عبور کرده و مزارع و چمنزارها را به کلی نابود می کنند.
مهاجرت لاروها معمولا نتیجه بروز خشکسالی و کمی رطوبت و یا کمی غذا در محلهای زندگی طبیعی و تخمریزی این آفت بوده که آنها را مجبور به ترک این نقاط و هجوم به مزارع و کشترازهای مختلف می نماید. دوره نشوونمای لاروی بسیار سریع بوده و بسته به فصل و نوع نبات مورد تغذیه تفاوت می کند و بطور متوسط ۳۰-۳۲ روز است. در گیلان لاروهای نسل اول در اواسط تیرماه در عمق ۱-۳ سانتیمتری سطح خاک زیر کلوخه های خاکی، زیر برگها و بقایای خشک گیاهی و یا بین ساقه های برنج نزدیک سطح خاک تبدیل به شفیره می شوند. دوره شفیرگی حدود ۱۰-۲۰ روز طول میکشد. پروانه های نسل اول در اوائل مرداد ماه ظاهر شده و پس از مدتی پرواز جفتگیری و تخمریزی می نمایند.
در گیلان حداکثر پرواز پروانه های نسل اول در مرداد ماه مشاهده گردیده است. شش الى هشت روز بعد تخمها تفریخ می شوند. دوره نشوونمای لاروهای نسل دوم بعلت گرمی هوا در مرداد ماه معمولا بین ۱۹-۲۵ روز است (طغيان لاروهای نسل دوم در گیلان در اوائل شهریورماه دیده شده است) در اواسط یا اواخر شهریور ماه لاروها به محلهای زمستانه رفته و تا بهار سال آینده بحالت لاروی و یا قسمتی به صورت شفیره می گذرانند. در بندر انزلی مهاجرت لاروهای نسل سوم در اواسط مهرماه دیده شده و با این ترتیب احتمالا این آفت زمستان را به صورت لارو یا شفيره نسل سوم در گیلان گذرانده و در سال ۳-۴ نسل دارد(برومند، ۱۳۴۲، شناسی، ۱۳۵۲).
روش مبارزه:
برای مبارزه با این آفت علاوه بر مبارزه شیمیائی طرق مختلف زراعی و مکانیکی از جمله نصب تله های مخصوص و یا حفر گودالهای طولی در مسیر تهاجم لاروها از قطعه ای به قطعه دیگر و یا خشک کردن چمن باطلاقها به منظور جلوگیری از تجمع لاروها در بعضی ممالک مانند آمریکا و نواحی شرق دور روسیه شوروی آزمایش گردیده است و نتایج بدست آمده نشان می دهد که با استفاده از طرق مزبور تا حدودی می توان شدت حمله آفت را کاهش داد. در ایالات متحده آمریکا مبارزه موثر و قطعی به وسیله پخش طعمه مسموم و یا گرد پاشی انجام می شود. برای طعمه پاشی عینا از همان ترتیبی که در مبارزه با ملخ بکار می رود استفاده می گردد. پخش طعمه در محل تغذیه لاروها در مزرعه و یا در جلوی دستجات مهاجر در موقع حرکت لاروهای گرسنه از مزرعه و در هنگام عصر یا اوائل شب صورت می گیرد.
ضمنا سوزاندن و از بین بردن علفهای هرز اطراف مزارع در خرداد ماه و پخش طعمه مسموم در نقاط آلوده به آفت توصیه شده است. به طورکلی لاروهای این آفت با اغلب ترکیبات فسفره و کلره بخوبی قابل مبارزه هستند منتها بعلت مرطوب بودن هوا در نواحی برنجکاری سمپاشی مزارع با سمومی که دوام بیشتری دارند نتیجه بهتری می دهد. بهترین موقع مبارزه در گیلان در اواخر خرداد ماه یعنی همزمان با طغيان نسل اول آفت می باشد زیرا عمل سمپاشی در اینموقع روی بوته های کوتاه و جوان برنج که شاخه و برگ کمتری دارند براحتی انجام شده و تمام قسمتهای بوته ها به محلول سمی آغشته خواهند شد. سمپاشی دوم را در صورت لزوم می توان ۲۵-۳۰ روز پس از سمپاشی اول تکرار نمود.
كرم برگخوار سبز برنج – Rice Green Semilooper
کرم سبز برگخوار برنج که شاید بتوان به آن کرم نارانگا (Naranga) اطلاق نمود یکی از آفات جدید برنج در ایران بوده که برای اولین بار در سال ۱۳۵۰ در مزارع برنج مازندران و سپس در سالهای ۱۳۵۷ و ۱۳۵۹ در مزارع گیلان دیده شده است. اولین گزارش کتبی در مورد این حشره مربوط به سال ۱۳۵۹ توسط پازوکی است که بعدا در سال ۱۳۶۲ خزازی و علومی نیز مطالعاتی در باره آن انجام داده اند. سپس تحقیقات بیشتری در مورد این آفت توسط موسوی صورت گرفته است.
ریخت شناسی:
پروانه های ماده به رنگ زرد روشن دیده می شوند که لکه های تیره رنگی در ابتدا و سط و انتهای بال جلوئی آنها وجود دارد. وقتی بالهای پروانه جمع باشد این لکه ها در کنار هم قرار گرفته و دو خط منکسر موازی به شکل عدد هشت را روی بال به وجود می آورند. اندازه پروانه های ماده با بالهای باز حدود ۲۰ میلیمتر است. پروانه های نر به رنگ قهوه ای مایل به قرمز بوده و اندازه آنها با بالهای باز حدود ۱۶ میلیمتر است.
روی بالهای جلوئی نرها سه خط منکسر و موازی به شکل عدد هشت دیده می شود. تخمها کروی و دارای شیارهای عمودی منظم می باشد که عموما در دو ردیف موازی در کنار هم گذارده می شوند. تخمها ابتدا زرد رنگ بوده که همراه با رشد جنین به تیرگی می گراید و دایره قهوه ای رنگی در نیمه فوقانی تخم در زیر پوسته به وجود می آید که مربوط به اعضای داخلی بدن لارو است. رنگ عمومی بدن لارو سبز علفی بوده و سر آن سبز مایل به زرد است.
یک خط سبز تیره تر از رنگ بدن در طول وسط پشت و دو خط روشن مایل به سفید در دو طرف بدن به موازات خط میانی دیده می شوند. رنگ بدن لارو در محل اتصال حلقه ها روشن تر است. اندازه لاروهای کامل به ۲۵ میلیمتر می رسد. لاروها در هنگام راه رفتن حرکات موجی دارند و به همین دلیل آنرا Semilooper نیز می نامند. شفیره های زمستان گذران به رنگ قهوه ای سوخته می باشند لیکن شفیره های بدون دیا پوز در ابتدای تشکیل سبز رنگ و به تدریج مایل به قهوه ای می شوند(موسوی، ۱۳۶۴).
کرم سبز برگخوار برنج در بسیاری از کشورهای آسیائی از جمله ژاپن، ویتنام، فیلیپین، چین و هندوستان انتشار دارد ولی جزء آفات درجه یک برنج محسوب نمی شود. این آفت در استانهای مازندران و گیلان انتشار دارد و تا کنون از مناطق دیگر برنجکاری کشور گزارش نشده است. لاروهای این شب پره پس از خروج از تخم ابتدا از پارانشیم بین رگبرگهای بوته های برنج تغذیه نموده و سپس کناره های برگ را خورده و به صورت کنگرهای بیرون آورده و نهایتا تنها رگبرگ وسط را باقی می گذارد. این آفت در ایران نیز درجه اول نبوده اما در سال ۱۳۶۱ در سطح وسیعی از مزارع برنج استان گیلان حالت طغیانی داشت، به طوریکه در پاره ای از مزارع خسارت شدید برای مبارزه با آن در سطح استان گیلان حدود ۳۰۰۰۰ هکتار سمپاشی شد (موسوی، ۱۳۶۴).
زمستان گذرانی:
کرم سبز برگخوار برنج زمستان را به صورت شفیره در غلاف و بقایای بوته برنج و یا روی خاک مزرعه می گذراند. حشرات کامل آفت در اوایل اردیبهشت ماه ظاهر شده و پروانه ماده یک روز پس از خروج از شفیره قادر به تخمریزی بوده و تخمهای خود را بر روی برگ و ندرتا زیر برگ برنج در دو ردیف موازی قرار می دهد. عمر پروانه ها در محیط قفس ۵-۷ روز می باشد. تعداد تخم در هر دسته ۳-۲۱ عدد شمارش شده و هر حشره ماده ۱۵۰-۲۰۰ عدد تخم می گذارد. تخمها در نیمه دوم اردیبهشت ماه با متوسط حرارت 19/4 درجه سانتی گراد ظرف ۵-۶ روز تفریخ میگردد. دوره لاروی ۱۸-۲۵ روز می باشد.
نحوه خسارت:
لاروها پس از کامل شدن به طرف نوک برگ خورده شده که تنها با رگبرگ اصلی و بقیه برگ متصل است رفته و در آنجا برگ را از عرض تازده و لبه های آنرا چسبانده و برای خود محفظه ای ساخته و درون آن به شفیره تبدیل می شوند. اینگونه شفیره ها همگی بدون دیا پوز بوده و ابتدا رنگ آنها سبز است که با گذشت زمان به زرد مایل به قهوه ای تبدیل می گردد. شفیره های دیا پوزدار غالبا زیر غلاف برگ و به ندرت روی برگهای پائینی برنج تشکیل شده و رنگ آنها نیز قهوه ای سوخته است. دوره شفیرگی در اردیبهشت ۶ روز و در تیرماه ۴ روز تعیین شده است. چون شفیره های بدون دیا پوز اکثرا تنها با رگبرگ اصلی به بوته متصلند با اندک حرکتی از بوته جدا شده و به داخل آب مزرعه می افتند و این یکی از عوامل مهم جابجائی و پراکندگی آفت می باشد.
لاروها نیز ثبات زیادی نداشته و هر گاه ضربه ای به بوته ها وارد شود به زمین می ریزند و همراه با آب مزرعه به بوته های دیگر منتقل می شوند. از این خاصیت می توان برای یافتن و جمع آوری سریع لاروها استفاده نمود زیرا در حالت عادی و خصوصا در ساعات گرم روز لاروها در سطح زیرین برگ و درامتداد رگبرگها بی حرکت مانده و بخاطر همرنگی با برگ برنج از دید پوشیده می مانند. تغذیه لاروها شب هنگام و ساعات خنک روز صورت می گیرد و تراکم آنها در زیر درختها و نقاط سایه دار مزرعه بیشتر است. به طورکلی دوره تکامل یک نسل این آفت حدود ۳۰ روز است و در طول دوره فعالیت خود در یک سال اکثر ۳ نسل و قسمت ناچیزی که کم و زیاد آن بشرايط همان سال ارتباط دارد چهار نسل به وجود می آورند.
پرواز پروانه های نسل دوم آفت از اوائل خرداد ماه آغاز و در اواخر همین ماه به حداکثر خود می رسند. پروانه های نسل سوم نیز از اوائل تیرماه ظاهر شده و در اواخر تیرماه و گاهی اوائل مرداد ماه به حداکثر تراکم خود می رسند. چون در زمان فعالیت لاروهای نسل سوم اکثر برنجها در مرحله ظهور خوشه بوده و بوته ها برگ جدیدی تولید نمی کنند و تراکم آفت نیز در طول سه نسل بالا رفته است خسارت وارده شدید و در سطوح قابل توجهی مبارزه شیمیائی را اجتناب ناپذیر می سازد. اکثر لاروهای نسل سوم پس از شفیره شدن به دیا پوز رفته و برای سال بعد باقی می مانند و درصد ناچیزی از آنها نیز به پروانه تبدیل شده و نسل چهارم را ایجاد می کنند. این نسبت ممکن است تا حد صفر نزول نمایدر موسوی، ۱۳۶۴).
روش مبارزه:
این آفت در کشورهای آسیایی دارای دشمنان طبیعی زیادی می باشد و بر اساس گزارشات موجود تا ۵۰ درصد از لاروها و شفیره های آفت پارازیته می شوند و در کشورهای چین و ژاپن از زنبور Trichogramma برای مبارزه با این آفت استفاده شده است که البته در ژاپن توأم با موفقیت نبوده است. در ایران تاکنون به یک پارازیت تخم به نام Trichogramma rhenana و یک زنبور پارازیت شفیره از خانواده chneumonidae| برخورد شده است که فعالیت پارازیت شفیره بسیار جالب توجه می باشد. این زنبور تاکنون تنها روی شفیره های زمستان گذران مشاهده شده است و فعالیت بسیار زیادی دارد به طوریکه در سال ۱۳۶۲ از ۱۱۰۶ شفیره جمع آوری شده در ماههای آبان و آذر ۲۸۹ عدد آن سالم و ۸۱۷ عدد پارازیته بوده است که در صد پارازیتیسم را متجاوز از ۷۰ درصد نشان می دهد ( موسوی، ۱۳۶۴). چنانچه مبارزه شیمیائی ضرورت پیدا کند از سموم فسفره می توان استفاده کرد و کمالی (۱۳۵۹) در ترجمه کتاب آفات برنج می نویسد مخلوط امولسیون فنیریتیون و مالاتیون به نسبت 1/5 لیتر در هکتار و به روش سمپاشی با حجم کم روی آفت مؤثر است.
سرخرطومی برنج – Hydronomus sinuaticollis Faust
سرخرطومی برنج در ایران اولین مرتبه در سال ۱۳۴۸ از مزارع برنج منطقه ممسنی فارس توسط شرفه و در سال ۱۳۴۹ به وسیله جواهری و در سال ۱۳۵۰ توسط اقتدار از منطقه مذکور جمع آوری شده است. به نظر اقتدار تبدیل اراضی آیش به مزارع برنجکاری و توسعه زراعت برنج در منطقه ممسنی این سرخرطومی را به صورت یکی از آفات مهم و بومی منطقه درآورده است. حشره بالغ سوسکی است که بدن آن کشیده، تخم مرغی، سیاه رنگ و روی آن پوشیده از پولک های خاکستری روشن می باشد. شاخکها و پنجه ها قرمز متمایل به زرد، سر کوتاه و کمی برآمده، پیشانی در فاصله بین چشمها باریکتر از قاعده خرطوم حشره است. خرطوم در حشر نر کوتاه تر از پشت سینه می باشد. طول حشره تقریبا دو برابر عرض آن است. شاخکها باریک و نزدیک به انتهای خرطوم به آن متصل هستند. پاها کشیده و بلند، رانها بطرف انتها کمی عریض شده اند، ساقها خمیده و در قسمت داخل همراه با برجستگیهای نوکداریست که از هر کدام یک موی بلند خارج شده و از این جهت تمام ساق از قسمت داخل مژه دار به نظر می رسد. پنجه ها باریک و مفصل چهارم (مفصل ناخنی) پنجه ها به طول مجموع مفاصل ۱-۳ بوده و در زیر بدون کف موئی و نمدی است. ناخنها خیلی بلند و باریک و بالپوشها در ماده ها عریض تر از نرها می باشد. طول تخم 0/7و عرض آن 0/3 میلیمتر است. شکل آن مانند دانه برنج و رنگ آن شفاف می باشد.
ریخت شناسی:
لاروها سفید رنگ سر و آرواره قهوه ای روشن و مانند سایر لاروهای سرخرطومیها بدون پا می باشند. پس از رشد کامل به طول ۵-۷ میلیمتر می رسند. طرفین حلقه های شکم دارای ۲-۵ برآمدگی مثلثی شکل مانند خار و به رنگ زرد روشن است که رأس آنها بطرف پهلوهای شکم امتداد دارد. در قاعده این خارها از خارهای بسیار ریزی پوشیده شده است. رنگ شفیره در ابتدا شیری و بتدریج قهوه ای روشن و در موقع خروج سوسک قهوه ای تیره میگردد. چشمهای شفیره سیاه رنگ و بر روی خارهای بدن شفیره موهای قهوه ای رنگی دیده می شود. طول بدن شفیره ۴-۶ میلیمتر و عرض آن از ۲-۳ میلیمتر تجاوز نمی کند(اقتدار، ۱۳۵۲). این آفت در مزارع برنجکاری مارژلان Margelan تاشکند و ترکمنستان و در افغانستان نیز در نواحی هرات و سرابی انتشار دارد. در ایران نیز تاکنون از استانهای فارس (ممسنی)، خوزستان (شادگان) گزارش شده است و احتمال می رود که این آفت در برنجزارهای استان چهارمحال و بختیاری نیز وجود داشته باشد. حشرات بالغ شبها از برگها و روزها در پای بوته از ساقه تغذیه می کنند و خسارت اصلی آفت مربوط به لارو آن و روی ریشه و داخل طوقه برنج می باشد. این آفت علاوه بر برنج به مرغ (Cynodon dactylon) و یک نوع شبدر وحشی به نام Trifolium paotense که در کرتهای برنج و اطراف مزرعه می رویند حمله کرده و از آنها نیز تغذیه می نماید. این آفت معمولا اهميت اقتصادی زیادی نداشته ولی در سالهائیکه میزان بارندگی زمستانه و بهاره در منطقه ممسنی از ۵۰۰ میلیمتر تجاوز نماید خسارت آفت نسبتا زیاد و تا حدود ۲۰-۲۵ درصد محصول برنج می رسد (اقتدار، ۱۳۵۲).
زمستان گذرانی:
سرخرطومی برنج زمستان را به صورت لارو در عمق ۲۵-۳۰ سانتیمتری مزارع برنج بسر می برد و در بهار پس از شفیره شدن حشرات کامل در اوائل خرداد ماه خارج می گردند. حشرات مزبور قادرند در آب مزرعه و همچنین در خشکی بر روی ساقه و برگ برنج زندگی نمایند. عمر حشره کامل در شرایط آزمایشگاهی و در حرارت ۲۴-۲۸ درجه سانتیگراد و رطوبت صددرصد ۳۰ تا ۵۰ روز و در مورد لاروها ۴-۶ ماه طول خواهد کشید. لاروها نیز قادرند در آب زندگی نمایند. معمولا سرخرطومی ماده پس از جفت گیری آماده تخمریزی می شود. سوسکهای ماده برای تخمریزی در اوایل تیرماه به قسمت ریشه برنج مهاجرت می کنند و در آنجا بطور انفرادی تخمگذاری می نماند. این تخمها به وسیله ماده ایکه ضمن تخمریزی از خود ترشح می نمایند بریشه ها چسبیده به طوریکه با بیرون کشیدن بوته های برنج از زمین اکثرا تخمها آسیبی نمی بینند.
رنگ تخمها بمحض تخمگذاری سفید شیری رنگ و بتدریج تا قبل از تفریخ غشاء آن سفید شفاف می شود، به طوریکه جنین در داخل نمایان می گردد. در شرایط آزمایشگاهی مجموع تخمی که توسط یک حشره ماده در حرارت ۲۴-۲۸ درجه سانتیگراد گذارده شده ۶-۱۰ عدد بوده است. مدت نشو ونمای تخمها ۸-۱۰ روز و نشو ونمای لاروی ۱۸- ۲۲ روز به طول می انجامد. لارو کامل در سنين آخر جهت تبدیل به شفیره حفره هائی از گل در اطراف ریشه درست می کند. این حفره ها بیضی شکل بوده و کاملا مسدود می باشد و لارو در داخل حفره بسر می برد، دوره شفیرگی ۸-۱۰ روز است و اولین نسل سرخرطومی در اواسط مرداد ماه ظاهر می گردد. دوره نشو ونما از زمان تخمگذاری تا حشره کامل در حرارت ۲۴-۲۸ درجه سانتیگراد ۴۲-۳۴ روز به طول می انجامد. سرخرطومی های حاصل از نسل اول جهت تولید مثل در اواسط شهریورماه جفتگیری و به قسمت ریشه مهاجرت کرده و در اواخر شهریور ماه شروع به تخمریزی می نماید.
لاروهای سنین مختلف نسل دوم از اواسط مهرماه به بعد در عمق ۲۵-۳۰ سانتیمتری زمین بسر می برند و تا بهار سال بعد بهمان حالت باقی خواهند ماند. جمعیت لاروهای نسل دوم نسبت به نسل اول زیادتر بوده، به طوریکه پس از برداشت محصول در اوایل آبانماه در یک مزرعه کاملا آلوده در هر متر مربع حدود ۱۵۰-۲۰۰ عدد لارو سرخرطومی جمع آوری گردیده است. این الاروها اکثرا به صورت دسته جمعی در قسمتهای مرطوب خاک جمع شده و در نقاط خشک زمین اثری از آنها یافت نمی شود. با توجه به مراتب مذکور این آفت دو نسل در سال دارد. طرز تغذیه حشره کامل بدین ترتیب بوده که سوسکها شبها خود روی برگها رسانده و از پارانشیم آنها تغذیه می نمایند، در نتیجه روی برگها خطوطی زرد رنگ به بزرگی ۱۰-۵ میلیمتر به وجود می آید. علاوه بر این در روز بطور تجمع در اطراف ساقه های برنج جمع شده و از خارج ساقه شروع به تغذیه می نمایند، به طوریکه پس از مدت ۱-۲ روز ساقه ها از همان محل تغذیه سرخرطومی ها خم شده بر زمین خواهند افتاد.
نحوه خسارت:
خسارت عمده نیز مربوط به رو بوده که روی ریشه تغذیه نموده و باعث کوتاهی و بالاخره تباهی آن می گردد. خسارت وارده در نسل اول از نظر اقتصادی بمراتب از نسل دوم بیشتر است، چونکه ظهور نسل اول مصادف با شروع خوشه نشستن برنج و برعکس ظهور الاروهای نسل دوم زمانی است که دانه های برنج سفت شده و برداشت محصول بزودی آغاز می گردد (اقتدار، ۱۳۵۲). طبق بررسی های اقتدار این آفت در شرایط آب وهوای منطقه ممسنی در اواخر بهار ظاهر می گردد. لكن تا زمانیکه بوته های برنج در خزانه می باشند این سرخرطومی ها از خود فعالیتی نشان نمی دهند. اما پس از آنکه در تیر ماه بوته ها در زمینهای اصلی نشاء کاری گردید، جمعیت سرخرطومیها در مزارع برنج بالا می رود، به طوریکه در مرداد ماه شدت طغیان آفت به ماکزیمم می رسد. بالا رفتن جمعیت در مرداد ماه مصادف با ظهور سرخرطومیهای نسل اول می باشد. از اواسط شهریور ماه دوباره جمعیت آفت پائین رفته (زمانی که سرخرطومیها برای تخمگذاری به ناحیه ریشه مهاجرت می کنند تا بالاخره در آبان ماه دیگر اثری از آنها در مزارع برنج یافت نمی گردد. در شهریور ماه و مهر ماه پس از اینکه تخم های این آفت تفریخ گردیدند لاروها تا اردیبهشت ماه سال بعد هیچگونه تغییری نکرده و بهمان صورت در مزرعه باقی خواهند ماند.
روش مبارزه:
طبق بررسیهائی که اقتدار (۱۳۵۲) به عمل آورده است رعایت تناوب زراعی و آیش گذاردن زمین مؤثرترین روش مبارزه علیه سرخرطومی برنج می باشد. به طوریکه در آزمایشات صحرائی نامبرده نشان داده شده است در چهار بلوک قطعه زمین آیش گذارده شده، فقط چهار عدد لارو پیدا گردیده در حالیکه در مزرعه ایکه در آن رعایت تناوب نشده تعداد لاروهای جمع آوری شده به ۴۰۴ عدد رسیده است. چون حشره زمستان را به صورت لارو در زمین بسر می برد، بنابراین شخم عمیق بعد از برداشت محصول در تقلیل تعداد لاروها بسیار مؤثر است. برای مبارزه شیمیائی علیه حشرات کامل در مرداد ماه می توان به ترتیب از تیودان ۲۵٪ به نسبت دو در هزار، نواکرون به نسبت دو در هزار و یا لیندین 0/25 به نسبت دو در هزار استفاده نمود.
مگس خزانه برنج – Ephydra afghanica
مگس خزانه برنج در ایران اولین بار در سال ۱۳۶۲ توسط دامادزاده از خرانه های برنج روستای کعب جان براآن اصفهان جمع آوری و توسط وایت محقق انستیتو حشره شناسی لندن تعیین نام گونه شده است. این مگس یکی از آفات برنج در اصفهان و فارس و احتمالا شمال کشور می باشد. لاروها احتمالا از ریشه و برگهای سطح آب تغذیه نموده و شفیره ها به تعداد زیاد روی ریشه تشکیل شده و باعث روی آب انداختن نشاءهای برنج میگردند.
ریخت شناسی:
حشره کامل مگس نسبتا بزرگی است به طول ۴ میلی متر با سر عریض و چشمهای کوچک به رنگ قهوه ای تیره که روی بدن آن را گرد خاکستری رنگ پوشانده است. روی میان گرده و سپرچه در امتداد محور میانی دو نوار مشخص آبی متمایل به سبز متالیک براق دیده می شود وسط پیشانی براق و معمولا دارای یک جفت موی زبر (Bristle) صلیب شده می باشد که در نزدیک لبه کناری قرار دارد. موی شاخک (Arista) کرک دار، بند سوم شاخک بدون موی طویل خارجی، پاها زرد رنگ بجز در قسمت پیشرانهای میانی و عقبی که خاکستری است و پنجهها بطرف مفصل هر بند تیره رنگ تر می شود. ناخنها دراز مستقیم و فاقد بالشک است.
در اندام جنسی نر Surstyli بسیار طویل و استوانه ای نسبتا مضرس است و به آسانی می توان به وسیله آن این گونه را از گونه مشابه Ephydra riparia تشخیص داد. تخمهای این حشره بیضوی کشیده بطور تقریبی یک میلی متر با سطح مشبک می باشد. لاروها تقریبا استوانه ای، سر و بند اول سینه قابل جمع شدن در یکدیگر بوده و قفسه سینه باریک می شود. قسمت انتهائی بدن بعد از سوراخ مخرج به یک لوله یا غلاف هوائی استوانه ای شکل منتهی می گردد که در انتها دو شاخه است و در وسط آنها تارهای داخل شونده تنفسی قرار دارد. لوله تنفسی دارای سر اسکلروتینه است که چهار اسپیراکل (Spiracle) در اطراف یک حفره مرکزی قرار دارد.
در این قسمت چهار موی پره دار وجود دارد. هشت جفت پای شکمی روی حلقه های شکم قرار دارد که هر کدام دارای ۲-۳ ردیف از ۴-۵ قلاب تشکیل شده است. آخرین جفت پاهای شکمی قوی تر است و قلابهای آنها مقابل قلابهای بند قبلی قرار گرفته است. طول لارو در سنین مختلف اندازه گیری شده و لارو سن یک 1/2 – 1، لارو سن دو 4-1/2 و لارو سن سه 12-4 میلیمتر طول دارد. شفیره قهوه ای رنگ و صفحه پشتی قفس سینه دارای لبه مشخص است که در موقع خروج شفیره شکاف برداشته و باز می شود. قسمت دم کم وبیش کوتاه تر و ضخیم تر از این قسمت در لاروها و دو جفت پاهای شکمی انتهائی تشکیل قلاب کاملا مشخص را می دهد که می تواند شفیره را به ریشه گیاه برنج آویزان و ثابت نگهدارد.
زمستان گذرانی:
این حشره زمستان را به صورت تخم در خاک مزارع برنج بسر می برد و همزمان با کاشت خزانه فعالیت آن شروع شده و پس از جفتگیری حشره ماده تخم های خود را بطور انفرادی در سطح آب قرار می دهد. مگس مزبور چهار نسل در مزارع برنج طی می کند. در آزمایشگاه از تخم تا ظهور حشره کامل ۱۶ تا ۱۹ روز و در مزرعه از زمان ظهور حشرات کامل تا ظهور شفیره ۱۳ تا ۱۹ روز به طول می انجامد و با توجه به اینکه دوره شفیرگی ۵ تا ۷ روز طول می کشد، دوره زندگی هر نسل ۲۰ تا ۳۰ روز است (دامازاده و حسن پور، ۱۳۷۰). این مگس دارای یک زنبور پارازیت است که در فارس و اصفهان از زیر سرپوش پرورش مگس جمع آوری شده است و حدود ۵۰٪ شفیره های مگس را پارازیته می کند. زنبور پارازیت ذكور توسط Lasalle،ل در مؤسسه بین المللی حشره شناسی انگلستان به نام .Urolepis sp شناسائی شده است. فقط یک گونه در این جنس از خانواده Pteromalidae به نام Urolepis maritima در اروپا وجود دارد که پارازیت مگسهای Ephydra می باشد و با گونه موجود در ایران تفاوت دارد.
در گونه جمع آوری شده اندازه زنبورهای نر و ماده با یکدیگر تفاوت داشته، ماده ها به طول 2/7-2/1 میلی متر، نرها به طول 1/7- 2 میلی متر، شکم کوتاه تخم مرغی به رنگ سیاه فلزی، اولین بند شکم کوتاهتر از نصف طول شکم، تخمریز کوتاه نوک تیز به رنگ زرد قهوه ای، سر کاملا عریضتر از سینه، شاخکها کوتاه زانوئی چماقی تیره و از قسمت نصفه زیرین پیشانی خارجشده اند، چشمهای مرکب تقریبا گرد و قرمز، پنجه ها پوشیده از موهای بلند است (دامادزاده و حسن پور، ۱۳۷۰).
روش مبارزه:
کنترل ارگانیک: بررسی های آزمايشگاهی نشان داده است كه عامل پارازيتوئيد، زنبوری از خانواده Pteromalidae بنام .Urolepis sp می باشد. زنبور مذكور 50 تا 55 درصد شفيره های مگس خزانه را پارازيته می کند.
کنترل شیمیایی: کنترل تلفیقی با رویکرد پیشگیرانه به همراه کنترل بیولوژیک (در صورت وجود) را همیشه در نظر داشته باشید. برای کنترل شیمیایی مگس خزانه می توان از حشره کش تری کلروفن 80% (دیپترکس) به محض مشاهده علائم وجود آفت استفاده کرد.
آبدزدک – Mole Cricket
آبدزدک با نام علمی Gryllotalpa gryllotalpa یک آفت کلیدی برای چندین محصول در مناطق مختلف جهان و از جمله ایران است. نام علمی جنس آن از دو کلمه لاتین (Gryllus) به معنای جیرجیرک و تالپا به معنای خال گرفته شده است. آبدزدک، یکی از آفات مهم خزانه برنج نیز میباشد. آبدزدک با نشو و نمای خود در خزانه‌ی برنج موجب آسیب جدی به نشاء و هدر رفتن آب خزانه میشود. همچنین، آبدزدک از طیف وسیعی از محصولات تغذیه میکند و با فعالیت‌های حرکتی خود، خاک را متخلل میکند. در مزارع برنج (زمین اصلی) نیز مکن است باعث از بین رفتن نشاء و گیاهان جوان شده و در زراعت برنج مشکل‌ساز شوند. لذا حفظ و حراست از نشاهای برنج در برابر آفات مختلف بویژه آبدزدک، امری مهم بوده است.
ریخت شناسی:
حشرات بالغ در اندازهای درشت به طول ۲۵-۳۵ میلیمتر به رنگ قهوه ای روشن هستند.
یکی از صفات بارز آنها تغییر ساختمان و بزرگ شدن پاهای جلویی است که جهت کندن خاک و ایجاد تونل در اطراف ریشه گیاهان به کار می روند.
حشرات کامل پس از غرقاب کردن مزارع برنج نمی توانند به زندگی در خاک ادامه دهند. در چنین شرایطی شناکنان به مرز بندیهای اطراف مزارع رفته و به درون خاک نفوذ نموده، با ایجاد حجره هایی با جدار سخت شروع به قرار دادن تخم درون آنها می نماید. حجره معمولا محتوی۵۰-۳۰عدد تخم می باشد.
تخم ها بسته به شرایط گرمای محیط در مدت ۴۰-۱۵ روز باز می شوند و به پوره تبدیل می گردند.
پوره های جوان از ریشه گیاهان تغذیه کرده و باعث مرگ گیاه می گردند.دوره پورگی ۴-۳ ماه به طول انجامیده و معمولا سالیانه یک نسل تولید می شود.
زمستان گذرانی:
حشرات کامل زمستان را در دالانهای عمیق و زیر خاک سپری می کنند.
نحوه خسارت:
پوره ها و حشره کامل آبدزدک در زیر خاک تونلهایی ایجاد کرده و به ساقه ها و ریشه های برنج و سایر گیاهان در نزدیکی طوقه حمله می کنند.
در اثر حمله ساقه ها بریده شده و گیاه می میرد، گرچه خسارت آفت محدود به محل هایی است که تونل توسط آفت در آنجا تعبیه گردیده، با این حال تعداد زیادی بوته در مدت یک شب نابود می شوند.
گیاهان جوان و تازه نشا بطور معمول در اوایل فصل و قبل از شروع آبیاری غرقابی مورد حمله قرار می گیرند.
در هر مرحله از رشد برنج که حاشیه مرزها کم آب گردد، گیاه برنج در معرض حمله قرار می گیرد و خسارت وارد می شود.
روش مبارزه:
مبارزه با آبدزدک بوسیله طعمه مسموم با فرمول زیر صورت می گیرد.
مواد لازم برای ساخت طعمه عبارت اند از:
سوین ۸۵٪ به مقدار ۳ کیلوگرم، سبوس نرم گندم ۱۰۰کیلو، آب ۵۰ لیتر یا از تری کلروفون (دیپترکس) به فرمول تری کلروفون ۸۰٪ ۱/۵ کیلو، سبوس نرم گندم۱۰۰کیلو آب ۵۰ لیتر.
به منظور تهیه طعمه ابتدا سوین یا تری کلروفون را در ۵ تا ۱۰ لیتر آب حل کرده، سپس بقیه آب را اضافه می کنید و به تدریج روی سبوس ریخته و با پارو بهم می زنید تا به صورت خمیر در آید و وقتی به روی زمین می پاشید به صورت دانه های خیلی ریز در می آید. طعمه بدست آمده را عصر ها بر روی مرزها بپاشید.
