در مرحله گیاهچه علائم بیماری ساق سیاه کلزا (فوما) نخست روی کوتیلدون ها و برگهای واقعی به صورت لکه های گرد تا نامنظم به رنگ سفید تا خاکستری با نقاط ریز فراوان به رنگ سیاه ظاهر می شوند. در مراحل بعد روی ساقه به صورت لکه و شانکرهای کشیده مشاهده می شوند. آلودگی پائین ساقه باعث ایجاد شانکر طوقه می شود که سبب بیشترین خسارت می گردد. شانکر طوقه معمولا منجر به خوابیدن ساقه گیاه می شود. پیکنیدها به صورت نقاط سیاه رنگ به فراوانی در ناحیه شانکرها تشکیل می شوند. عامل بیماری به غلاف ها نیز حمله می کند. در صورت آلودگی شدید غلاف ها و دانه ها نیز آلوده می شوند. دانه های آلوده چروکیده هستند.
ویژگی های قارچ فوما:
عامل بیماری فوما در تمام فصل زراعی سبب می شود که گیاه مورد حمله قرار بگیرد و قسمت های کولتیدون، برگ و ساقه و ریشه و حتی غلاف ها را آلوده می کند. سایر ویژگی های آن به شرح زیر است:
آسکوسپور هایی که از روی کلزا ایجاد می شود سبب می شود که منبع مهم آلودگی باشند. یکی از موضوعات بسیار مهم در ایجاد این بیماری این است که علاوه بر نژاد پاتوژن ها، یک تطابق زمانی در آزاد شدن آسکوسپورها با مرحله حساس رشد گیاه در نظر گرفته می شود.
پس از اولین بارندگی پاییزی اولین اندام بیماری قارچی فوما ظهور پیدا می کند.
آسکوسپورها روی کوتیلدون ها قرار می گیرد و جوانه می زنند و نهایتاً از طریق استماتها و زخم ها وارد گیاه می شوند. این رویکرد سبب می شود که فضای بین سلولی و سلول های مزوفیل اشغال شود. اولین علائم این بیماری در طی چندین روز ظاهر می شود. سطح آلودگی برای برگ های بذری در دمای ۵ الی ۲۰ درجه سانتی گراد بیشتر می شود و حساسیت در مرحله ۶ برگی نیز افزایش می یابد.
زمان و مکان های بروز بیماری قارچی فومای کلزا
پس از اولین بارندگی پاییز اندام های قارچی فوما ظاهر می شوند و بنابراین کاهش دما استارت این بیماری است. عامل بیماری پس از اینکه برداشت محصول صورت گرفت، روی بقایای کلزا باقی می مانند و این رویکرد سبب می شود که حالت ساپروفیت شدیداً فعال شود. اگر شرایط نامساعد باشد، قارچ به صورت میسلیوم پایدار خواهد ماند. در صورتی که شرایط مرطوب باشد بیماری قارچی فوما روی بخش های باقی مانده گیاه، سودوتسیوم ها تشکیل می دهد که در واقع منبع اصلی بقای قارچ هستند. پایداری پاتوژن ها روی بقایای کلزا تا ۵ سال نیز ماندگار هستند.
عامل بیماری و چرخه زندگی:
علائم بیماری ساق سیاه کلزا (فوما) توسط قارچ Phoma lingam ایجاد می شود. عامل بیماری پس از برداشت محصول، روی بقایای کلزا و گیاهان خانواده کلم به حالت انگلی به زندگی ادامه می دهد. در آب و هوای مرطوب و معتدل روی بقایای گیاهی آلوده، اندام باردهی تشکیل می دهد که منبع اصلی آلودگی اولیه به حساب می آید. عامل بیماری همچنین در بذر آلوده زنده می ماند. این بیماری از طریق باد و باران منتشر شده و می تواند بوته های مزارع اطراف را تا فاصله 5 کیلومتری از منبع اصلی آلوده سازد. اسپورهای این قارچ از طریق روزنه ها و زخم های موجود وارد گیاه می شوند.
اقدامات پیشگیرانه:
استفاده از ارقام مقاوم یا متحمل.
دفن یا سوزاندن بقایای گیاهی آلوده پس از برداشت.
تغییر تاریخ کشت یا کشت دیرهنگام.
در مورد مزارع بذری، رعایت 5 کیلومتر فاصله از مزارعی که در سال قبل زیر کشت کلزا بوده اند، الزامی است.
برقراری تناوب زراعی دو تا سه ساله با گیاهانی غیر از خانواده کلزا مانند غلات.
کنترل علف های هرز خانواده کلزا بخصوص خردل وحشی.
ممانعت از انتقال بذر از مناطق آلوده به مناطق غيرآلوده.
کنترل شیمیایی:
کنترل تلفیقی با رویکرد پیشگیرانه به همراه کنترل بیولوژیک (در صورت وجود) را همیشه در نظر داشته باشید. برای کنترل شیمیایی بیماری، استفاده از قارچکش کربوکسین تیرام 75% (ویتاواکس تیرام) به میزان 2.5 گرم در هر کیلوگرم بذر و یا قارچکش ایپرودیون + کاربندازیم 52.5% (رورال تی اس) به میزان 1.5 گرم در هر کیلوگرم بذر توصیه می شود. محلولپاشی مزارع آلوده در مرحله پیش از روزت (2 تا 6 برگی) با قارچکش تبوکونازول 25% (فولیکور) به میزان یک در هزار یا قارچکش پروپیکونازول 25% (تیلت) به میزان یک در هزار توصیه شده است. در صورت شدت بالای آلودگی، می توان مزرعه را در مرحله پایان گلدهی و مرحله خورجین دهی در دو نوبت با قارچکش های تبوکونازول 25% (فولیکور) به میزان یک در هزار و یا با قارچکش کاربندازیم 60-50% (باویستین) به میزان یک در هزار سمپاشی کرد.
