روی عمدتاً به فرم دو ظرفیتی Zn2+ از محلول خاک جذب گیاه می شود. جذب روی در مراحل مختلف رشد گیاه متفاوت است به طوری که بیشترین جذب در اوایل رشد صورت گرفته و به مرور زمان مقدار آن کاهش می یابد. در خاک های دارای واکنش قلیایی این عنصر به صورت Zn(OH)+ نیز می تواند جذب گیاه گردد. جذب توسط گیاه با دو مکانیسم فعال و غیر فعال صورت می گیرد که بخش عمده آن بصورت فعال جذب می گردد. مقدار روی در گیاهان بین ۴۰ تا ۷۰ میلی گرم در کیلوگرم متغیر است که مقدار آن در گیاه با سن گیاه رابطه معکوس داشته و گیاهان پیر به علت انتقال روی به دانه، از غلظت کمتری برخوردارند. انتقال روی از ریشه به دیگر اندام های گیاه از طریق آوند های چوبی صورت می گیرد.
میزان روی در خاک:
مقدار روی در خاک های سطحی کمتر از خاک زیرین است. به طور کلی مقدار کل این عنصر در خاک مانند بسیاری از عناصر غذایی مورد نیاز گیاه به هیچ وجه معیار قابل جذب بودن آن برای گیاه نیست. فعالیت یون زینک در خاک توسط pH کنترل می گردد و با هر یک واحد افزایش در مقدار pH غلظت روی ۱۰۰ برابر کاهش می یابد. حرکت این عنصر در خاک عمدتاً به صورت انتشار است و ضریب انتشار آن در خاک های آهکی نسبت به خاک های اسیدی ۵۰ مرتبه کمتر است و این خود دلیلی برای کمبود روی در خاک های آهکی ایران است.
عوامل مؤثر در کمبود روی در خاک:
- فقیر بودن خاک از کانی های حامل روی
- وجود pH قلیایی و زیادی کربنات کلسیم
- حضور بی کربنات فراوان در آب های آبیاری
- مرده بودن خاک (خاک فاقد باکتری ها و مواد آلی)
- زیادی فسفر و ازت در خاک
- عدم رواج مصرف کود های محتوی روی
نقش روی :
روی عنصری است که در مقادیر کم و حیاتی برای گیاه لازم است تا اجازه فعالیتهای فیزیولوژیک را به گیاه داده و این فعالیت ها نقش مهمی در فرآیندهای فتوسنتز و تشکیل قند، سنتز پروتیین، حاصلخیزی و رشد و مقاومت در برابر بیماری دارند. هنگامیکه کمبود روی رخ میدهد این فعالیتهای فیزیولوژیک تضعیف شده و سلامت و حاصلخیزی گیاه بسیار تحت تاًثیر قرار میگیرد که باعث افت محصول و پایین آمدن کیفیت آن میشود. ذرت، برنج، حبوبات، مرکبات و درختان میوه بخصوص انگور بیشترین عکس العمل را نسبت به کمبود روی از خود نشان می دهند. هویج، گیاهان علوفه ای و جو مقاومترین گیاهان در برابر کمبود روی هستند.
نقش روي در تغذيه گياهي:
- ضروري براي عمل صحيح بسياري از سيستم‌هاي آنزيمي
- موثر در سنتز اسيدهاي نوكلئيك
- سوخت و ساز اوكسين ( هورمون گياهي )
توجه: استفاده بیش از حد فسفر و تجمع بیش از حد آن در خاک باعث کاهش قابلیت دسترسی روی توسط گیاه می شود.
علائم کمبود روی در گیاهان :
- ریزش برگ های جوان، گلها و میوه ها قبل از رسیدن
- توقف رشد و شکننده شدن ساقه ها
- کمرنگ شدن لکه ای بین رگبرگی روی برگ های پایینی
- کمبود روی در گیاه عمدتا از بر گهای جوان به صورت ریز برگی، کچلی و کوچک شدن میان گر ه های سرشاخه شروع میشود.
- کاهش تعداد جوانه و مقدار اکسین در دمگلها
- پوست درختان سخت و شکننده
اولین علائم کمبود روی:
- کمبود این عنصر بیشتر در خاکهای شنی، آهکی و قلیایی به علت pH بالای خاک مشاهده میشود.
- در زمان گلدهی نرم و نازک شدن شاخه ها و کاهش فاصله میانگره ها.
- موج دار شدن انتهای برگها و کاهش اندازه آنها.
برای جبران کمبود روی در درختان میوه از سولفات روی به صورت محلول پاشی در زمان متورم شدن جوانه یا پس از ریزش گلبر گها به میزان ۲ تا ۳ کیلوگرم در ۱۰۰۰ لیتر آب استفاده میشود، محلول پاشی کودهای حاوی روی برای درختان هسته دار مثل هلو، زردآلو و گلابی در پائیز زمانی که بر گها سبز است نتیجه بهتری دارد.
علائم کمبود روی در گندم:
- کاهش عملکرد و کیفیت دانه
- ظهور رگه های سبز روشن تا سفید و نواحی سوخته (نکروزه) در هر دو طرف برگها
- حاشیه برگها به رنگ سبز
- تغذیه محصول با کودهای روی و یا برگ پاشی می تواند عملکرد را افزایش داده و نیز مقاومت گیاهان را به قارچها بهبود بخشد.
اثرات کمبود روی در ذرت:
- ظهور نوارهای زرد رنگ در برگها
- قسمتهایی از برگ که نزدیک به ساقه هستند به رنگ زرد تا سفید
- کاهش فاصله میان گره ها
- زرد یا قرمز شدن برگهای پایینی
- در کمبود شدید، توقف رشد گیاه
تاثیر کمبود روی در انگور:
- متوقف شدن رشد ریشه ها
- برگها کوچک مانده و نواحی بین رگبرگها زرد میشود.
علائم کمبود روی در درختان میوه:
- زردی برگها
- ایجاد رزت
- روشنی برگهای انتهایی شاخه
- کم شدن فاصله میان گره در انتهای شاخه های جوان
- جوانه های برگی بعضی شاخه ها باد کرده ولی باز نمی شوند
- این علائم در هلو آن قدر ممکن است شدید باشد که تمام سر شاخه ها لخت شوند.
- در مرکبات برگها کشیده و ابلقی، سر شاخه ها ممکن است خشک شوند و پوست کلفت شدن، ضخیم شدن و غیر قابل فروش شدن میوه.
خسارت عمده کمبود روی ریختن میوه های درختان دانه دار و هسته دار در طول تکامل آنهاست و شدیدترین حالت را می توان در موقعی که سیب به اندازه گردو می شود مشاهده کرد. در آن موقع گاه تا ۸۰ درصد میوه درختان می ریزد.
Citrus leaves with Zinc Zn deficiency
كمبود روي همراه با عوامل زير تشديد مي‌گردد:
- خاك‌هاي آلي
- خاك‌هاي با PH بالا ( قليايي )
- در خاك‌هاي غني از فسفر و يا در اراضي كه فسفر زياد مصرف مي‌شود
- شرايط سرد و مرطوب
پیشگیری و معالجه
چون اغلب کمبود روی در باغات جوانی که اراضی آن بکر یا تسطیح شده باشد ظاهر می شود، بنابراین توصیه می شود قبل از اقدام به کاشت درخت وضعیت روی در این خاکها بررسی گردد تا بتوان نسبت به اصلاح اقدام نمود. به دلیل اینکه گیاهان خانواده بقولات مانند شبدر و یونجه قدرت زیادی برای جذب روی دارند و ریشه آنها روی را از اعماق خاک به سطح می آورد کاشت این گیاهان به عنوان کود سبز برای اصلاح اراضی که مشکوک به کمبود روی هستند توصیه می شود. همچنین می توان در اراضی که کمبود در آنها دیده می شود از گونه های مقاوم نیز استفاده کرد.
